انتخاب میشل عون؛ پایانی بر یک مناقشه

بحران و مناقشه دو و نیم ساله لبنان با انتخاب میشل عون در حالی به پایان رسید که باید از آن به عنوان پایان یک تنش بزرگ در منطقه نام برد.

به گزارش تابناک از قزوین، «میشل عون» یکی از شخصیت های برجسته سیاسی و نظامی و رهبر جریان آزاد ملی  است. جریان آزاد ملی از نظر ایدئولوژیک با مواردی همچون فرقه گرایی سیاسی، فدرالیسم، و دیگر شاخص هایی که مناسبات شکننده قدیمی را محفوظ می دارد، مخالف است. این رهبر محبوب و ستیزه جو در آرمان بزرگ (و از نظر برخی بزرگ نمایی) خویش، برای اصلاح نهادهای دولتی لبنان، از تعقیب منافع کم اهمیت جامعه مسیحیان دست کشیده و به اصلاحات مثبت فرقه ای فکر می کند، اگر چه در برخی مواقع به دلایل سیاسی وی از زبان فرقه ای نیز استفاده می کند.
در تاریخ سیاسی لبنان، عون یکی از مهم ترین بازیگران در پایان عصر جنگ داخلی لبنان به شمار می رود؛ وی به دلیل شفاف نبودن وضعیت حضور نیروهای سوریه در لبنان و زمان خروج آن ها، با توافق نامه طائف مخالفت کرد. اما پس از نزاع شدید، در 13 اکتبر 1990 با توافق لبنانی ها و سوری ها از کاخ بعبدا اخراج شد و به سفارت فرانسه در بیروت رفت و پس از مدتی با توافق صورت گرفته در 28 آگوست 1991 به فرانسه تبعید شد و تا سال 2005 و پس از ترور رفیق الحریری و خروج نیروهای سوری از لبنان به این کشور بازگشت. سپس در رقابت های انتخابات پارلمانی سال 2005 لبنان شرکت کرد و دومین فراکسیون پرجمعیت را تشکیل داد.
در واقع، جریان آزاد ملی پس از خروج نیروهای سوری از خاک لبنان در آوریل ۲۰۰۵، به مراتب محبوب ترین نیروی سیاسی این کشور به شمار می رفت. محبوبیت شخصی عون عمدتاً از «حرب التحریر» سال های ۱۹۹۰– ۱۹۸۹، وی علیه سوری ها و همچنین نقش جریان آزاد ملی در مخالفت شدید با حضور سوریه – پس از تبعید عون– ناشی می گردد. اما در ابتدای سال 2006 و پیش از جنگ 33 روزه لبنان، تحولی در حیات سیاسی میشل عون رخ داد که بر نقش آینده وی در سیاست داخلی لبنان موثر واقع شد. در فوریه سال 2006، میان جریان آزاد ملی و حزب الله یادداشت تفاهمی امضا شد و کم کم مواضع خویش را نسبت به سوریه با دیدار با بشار اسد در سال 2009 تعدیل کرد و پس از آن متحد حزب الله شد و یک ائتلاف دائمی برای حمایت از مقاومت علیه اسرائیل تشکیل داد. شایان ذکر است که ابتدا میشل عون از شاخه های اصلی ائتلاف 14 مارس بود، ولی بعد از این امضای پیمان با حزب الله و امل به جریان 8 مارس پیوست.
در نهایت نیز، علی رغم کارشکنی ها و مداخله های برخی از کشورهای منطقه و فرا منطقه، در تاریخ 31 اکتبر 2016 پس از چهار بار رای گیری در پارلمان لبنان، با حضور تمامی 128 نماینده لبنانی و 83 رای به عنوان سیزدهمین رئیس جمهوری لبنان انتخاب شد.
وضعیت لبنان و جایگاه گروه های سیاسی
کشور لبنان علی رغم وسعت کم، دارای مذاهب و قومیت های گوناگونی است و از این منظر وضعیت پیچیده ای دارد. پیروان مذاهب مختلف این کشور با مسائل طایفه ای نیز ارتباط تنگاتنگی دارند. به همین دلیل، تفکیک طوایف مختلف از یکدیگر براساس نوع وابستگی مذهبی آن ها صورت می گیرد. شدت تأثیر این مذاهب در صحنه لبنان به گونه ای است که همواره توزیع قدرت سیاسی نیز متاثر از جمعیت طوایف مختلف است. مذاهب رسمی اصلی در لبنان هر کدام از تشکیلات مذهبی خاص خویش برخوردارند و براساس آن رفتار می کنند. یعنی هر حزب، گروه یا جریان سیاسی دارای تشکیلاتی نظیر رسانه های دیداری و نوشتاری، مدرسه، دانشگاه، مرکز دینی و تربیتی خاص خود هست. از این رو، کشور لبنان در یک وضعیت شکننده ای به سر می برد. فرقه گرایی و طایفه گرایی در لبنان ریشه تاریخی دارد. به لحاظ تاریخی، لبنان تحت قیمومیت فرانسه بود. بنابراین این کشور به طور سنتی حوزه نفوذ فرانسه به شمار می رفت. کشور لبنان در سال 1946 از کشور مذکور استقلال یافت.
با توجه به ویژگی های داخلی لبنان مبنی بر چند قومی و مذهبی بودن، سیاست فرانسه در قبال این کشور، بر تاسیس نظامی در لبنان بود که تضمین کننده منافع طوایف اصلی لبنان (مسیحی، اهل سنت و شیعه) باشد. لذا می توان اظهار داشت که نظام طایفی امروز لبنان از سوی فرانسوی ها پی ریزی شد. بر این اساس، رئیس جمهوری از میان مسیحیان، نخست وزیر از میان اهل سنت و ریاست مجلس از میان شیعیان انتخاب می شود. بر این اساس، فرایند توزیع قدرت در لبنان نه براساس منافع و مصالح مشترک ملی بلکه براساس منافع حزبی و طایفه ای شکل گرفت که این امر خود سبب وقوع بحران های داخلی در سال های بعد گردید.
اولین بحران داخلی لبنان پس از استقلال این کشور در سال 1958 میان مسیحیان مارونی و دروزی ها درگرفت. مارونی ها خواستار حفظ امتیازات سیاسی خویش بودند و برای تحقق این هدف مراکز حساس دولت و ارتش را به دست گرفتند که این منافع دروزی ها را به خطر می انداخت لذا منجر به درگیری میان دو طایفه گردید. از سوی دیگر، با توجه به موقعیت خاص لبنان در منطقه خاورمیانه، منافع قدرت های بزرگ ایجاب می کرد که به هر طریقی حضور خویش را در این کشور توسعه دهند؛ بنابراین تنش های فرقه ای داخلی سبب ورود قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای در این کشور شد. به این ترتیب، از این مقطع شاهد حضور فرانسه و برخی از کشورهای اروپایی نظیر اسپانیا و آلمان، ایالات متحده امریکا با هدف برقراری آرامش و ثبات در لبنان بودیم.
با این حال، مهم ترین تحول در تاریخ سیاسی لبنان با وقوع جنگ داخلی 15 ساله (1975-1990) در این کشور صورت گرفت. در ابتدا این جنگ میان گروه های مسیحی و مسلمان از یک سو و حامیان داخلی گروه های فلسطینی ساکن این کشور ار سوی دیگر در جریان بود، اما پس از مدتی به یک منازعه منطقه ای و حتی بین المللی تبدیل شد. در سطح منطقه ای، نیروهای سوری در سال ۱۹۷۶ با دلیل همجواری با لبنان و نگرانی از تسری این جنگ به داخل مرزهای سوریه، رژیم صهیونیستی در سال ۱۹۸۲ با بهانه برخورد با سازمان آزادیبخش فلسطین، و همچنین در سطح بین المللی نیز صلح بانان آمریکایی و اروپایی در سال ۱۹۸۳ وارد این کشور شدند که نه تنها نتایج خوبی نداشت بلکه تنش های داخلی را نیز افزایش می داد. در نهایت، این جنگ در سال 1990 با میانجی گری برخی از کشورهای منطقه خاورمیانه، در شهر طائف؛ در عربستان سعودی پایان یافت.
دومین تحول تاریخی در سال 2005 و ترور رفیق الحریری؛ نخست‌وزير اسبق لبنان شکل گرفت. به دنبال اين حادثه، لبنان مجدداً وارد صحنه پرتنش و حساسي شد كه نشان دهنده وقوع تحولي شگرف در بافت سياسي لبنان باشد. شکل گیری دو قطب 8 مارس و 14 مارس در لبنان و آغاز فصل جدیدی در جهت گیری های سیاسی این کشور از مهم ترین رویدادهای این دوره به شمار می رود. همچنین، آزادی سمیر جعجع از زندان و بازگشت میشل عون از فرانسه به لبنان نیز از جمله تحولات سیاسی داخلی این کشور به شمار می رود. در میان سال های 2006 تا 2016 رویدادهای تنش آمیز سیاسی فراوانی در صحنه سیاسی لبنان رخ داده است که غالبا مداخله کشورهای خارج از منطقه و برخی از کشورهای منطقه بر موجب افزایش تداوم آن ها گردیده است. یکی از طولانی ترین و پر مناقشه ترین رویدادها، انتخاب رئیس جمهوری در لبنان بود که سبب شد این کشور بیش از دو سال نیم بدون رئیس جمهور بماند و در نهایت با در پروسه گفتگوهای ملی، اکثر گروه های سیاسی لبنان بر انتخاب میشل عون به عنوان سیزدهمین رئیس جمهوری لبنان به ویژه در این برهه تاریخی حساس تاکید کردند.
میشل عون و شرایط پیش روی لبنان
انتخاب میشل عون به عنوان رئیس جمهوری لبنان را می توان در وهله اول یک پیروزی تاریخی برای ملت لبنان و گروه ها و جریان های سیاسی این کشور دانست. زیرا با توجه به حوادثی در کشورهای منطقه و به طور خاص کشور سوریه که همجوار لبنان است؛ ثبات داخلی این کشور حفظ شد و علی رغم شکننده بودن فضای داخلی لبنان به دلیل ویژگی فرقه گرایی و طایفه گرایی، بدون هیچ تنشی این انتخاب صورت گرفت. هر چند همان طور که پیش تر بیان شد، کارشکنی ها و مداخله های خارجی در طولانی شدن این روند تصمیم گیری موثر بود اما در نهایت بدون هیچ درگیری و تنشی، به طور مسالمت آمیز مسئله انتخاب رئیس جمهوری این کشور به پایان رسید.
اما با توجه به گرایش سیاسی میشل عون و تعلق جریان آزاد ملی به ائتلاف 8 مارس، نمی توان انتظار داشت که دوره ریاست وی به آسانی صورت بگیرد. زیرا از یک سو برخی از کشورهای منطقه مانند عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی و همچنین خارج از منطقه نظیر ایالات متحده امریکا و فرانسه از این انتخاب ناراضی هستند. به بیان دیگر انتخاب عون منافع ایالات متحده امریکا، فرانسه، عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی را به مخاطره انداخته است. لذا این امر می تواند به یکی از چالش های زمامداری عون تبدیل شود. از سوی دیگر، از آن جا که عون در یک ائتلاف دائمی برای حمایت از مقاومت عضویت دارد، این امر می تواند بر نقش گروه های حامی مقاومت را بیافزاید. به طوری که برخی از رسانه های صهیونیستی و حامیان آن از این انتخاب به عنوان پیروزی مقاومت و حزب الله لبنان یاد کرده اند. بنابراین، مداخلات خارجی می تواند چالش هایی را برای این کشور به وجود بیاورد. همچنین، موضوعاتی مانند اصلاح قانون انتخابات و قانون اساسی این کشور نیز از جمله مواردی است که می تواند موجبات تنش های داخلی در این کشور را فراهم کند.
در این راستا، علی رغم قطعی نبودن آینده؛ می توان به سه سناریوی احتمالی را برای آینده سیاسی لبنان مطرح کرد:
1.    مداخله های خارجی برای بر هم زدن ثبات داخلی لبنان
2.    شروع فصل جدیدی از مناقشات میان حزب الله و رژیم صهیونیستی؛ با هدف بر هم زدن ثبات داخلی و سلب اعتماد افکارعمومی به گروه های حامی مقاومت در لبنان
3.    کنترل اوضاع داخلی این کشور با همکاری و همراهی گروه سیاسی داخلی (مثلث حریری، عون، بری)

زهره قدبیگی
کارشناس ارشد روابط بین الملل