کمبود آب در قم؛ زنگ خطری بلندتر از همیشه

به گزارش تابناک قم، آب به عنوان یکی از اصلی ترین منابع انرژی جهان محسوب می شود که نقش موثری در زیرساخت های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی کشورها دارد.

کشور ایران به دلیل قرار گرفتن در کمربند خشک نیمکره شمالی در چند دهه گذشته همواره با مساله کم آبی مواجه بوده و در سال های گذشته نیز به دلیل رشد جمعیت، کاهش بارندگی و گرم شدن زمین، این مشکل در حال تبدیل شدن به بحران است.

کم آبی علاوه بر تاثیر منفی در آب شرب مصرفی، بر کشاورزی و صنعت نیز تاثیر می گذارد و باعث کاهش تولید در عرصه های مختلف می شود که باید اقدام های لازم برای صرفه جویی حداکثری از جمله جدا کردن آب شرب از آب مصرفی بهداشتی و اجرای طرح های آبیاری نوین انجام شود.

کم آبی در قم به اندازه ای جدی است که سید مهدی صادقی استاندار قم در همایش روز ملی شوراهای اسلامی خواستار تغییر نگرش در مصرف شد و تاکید کرد: راهی جز صرفه جویی در مصرف آب نداریم و باید در نگرش مصرف نسبت به این نعمت الهی تغییر جدی ایجاد کرده و بر اساس علم روز فرهنگ سازی شود.

مساله کم آبی در استان قم که در منطقه خشک و نیمه خشک کشور قرار گرفته، بیشتر احساس می شود و به گفته مدیرکل هواشناسی اگر کاهش بارندگی و گرمایش زمین به همین صورت ادامه پیدا کند، قم تا سال 1404 جزو خشک ترین استان های کشور خواهد شد.

قم به جزیره ای گرمایی تبدیل شده است

یحیی زارع در گفت و گو با ایرنا، بارش های اخیر را برای جبران کم آبی در قم موثر ندانست و گفت: بارش های یک ماه اخیر به دلیل نقطه ای و روان آب بودن، کمبود آب را در این استان جبران نمی کند؛ این بارش ها در نقطه ای جمع می شود و قبل از این که به سفره های زیرزمینی نفوذ کند تبخیر می شود.

وی اضافه کرد: این بارش ها فقط آمار کمی را افزایش داده است و از لحاظ کیفی، کمبود آب ذخایر و سفره های زیرزمینی را تقویت و جبران نمی کند.

میزان بارش ها در قم از ابتدای سال زراعی جاری(اول مهرماه 96 تا هشتم اردیبهشت ماه) 123.1 میلی متر بوده که نسبت به مدت مشابه سال زراعی گذشته که 171 میلی متر بوده، 28 درصد کاهش یافته است. همچنین میانگین بارش ها از ابتدای سال زراعی جاری تاکنون نیز در مقایسه با مدت مشابه دوره بلندمدت(میانگین 30 سال گذشته) که 141.6 میلی متر بوده است، 13 درصد کاهش نشان می دهد.

وی بیان کرد: با توجه به خشکسالی که در 10 سال گذشته در کشور رخ داده، در حال حاضر شاخص قم از این نظر، خشکسالی بسیار شدید است.

زارع گفت: اگر روند گرمایش زمین که در 50 سال گذشته در دنیا اتفاق افتاده، به همین صورت پیش رود، علاوه بر گرم شدن هوا، وضعیت بارش ها نیز به صورت رگباری و نقطه ای خواهد بود و معمولا به صورت روان آب از دسترس خارج می شود.

وی با اشاره به این که تغییر اقلیم تبعات گرم شدن کره زمین است، اضافه کرد: گرم بودن و خشکسالی موجود در قم به دلیل آلاینده هایی است که بیش از حد توان اقلیمی در این استان وجود دارد.

بیش از 90 درصد صنایع قم در شعاع 20 کیلومتری و 50 درصد در ورودی های شهر قم قرار گرفته اند که باعث عوارض زیست محیطی از جمله آلودگی هوا، پسماندها، پساب و فاضلاب می شود.

2 هزار و 394 واحد صنعتی کوچک، متوسط و بزرگ در قم وجود دارد که از این تعداد 2 هزار و 256 واحد مربوط به صنایع کوچک، 75 واحد مربوط به صنایع متوسط و 63 واحد مربوط به صنایع بزرگ است.

قم دارای هفت شهرک صنعتی شکوهیه، الغدیر، چاپ و نشر، سلفچگان، محمود آباد، ثامن الائمه (ع)، قنوات و فناوری اطلاعات و ارتباطات (I.C.T) و چهار ناحیه صنعتی خورآباد، دستجرد، سیرو و طغرود است.

مدیرکل هواشناسی قم ادامه داد: وجود این تعداد صنایع آلاینده در قم، شهر را به جزیره گرمایی تبدیل کرده و در صورتی که این روند ادامه داشته باشد وضعیت این استان از لحاظ گرمایی و خشکسالی نامناسب تر خواهد شد.

محصولات سازگار با اقلیم قم کشت شود

استاندار قم در جشن برداشت گل محمدی گفت: کشاورزان و بهره برداران بخش کشاورزی در کشت خود از محصولات سازگار با اقلیم این استان استفاده کنند.

صادقی با اشاره به مساله کمبود منابع آبی استان، افزود: باید با افزایش بهره وری و کاشت محصولات سازگار با اقلیم قم، ضمن صرفه جویی در مصرف آب، ارزش افزوده لازم برای بخش کشاورزی ایجاد شود.

وی افزود: مجموعه جهاد کشاورزی باید حمایت های لازم را از ارتقای سیستم های کاشت و آبیاری نوین و نیز راه اندازی صنایع تکمیلی داشته باشد.

وی اضافه کرد: کارگروه ملی سازگاری با کم آبی در کشور و استان قم شکل گرفته و سیاست های این کارگروه بر اساس کار کارشناسی ابلاغ شده است و باید نسبت به اجرایی شدن مصوبات کارگروه مشارکت و دقت لازم صورت گیرد.

صادقی با تقدیر از کشاورزان قم در کاهش مصرف آب، گفت: تغییر الگوی کشت، آبیاری تحت فشار، آبیاری مکانیزه و مصرف بهینه از جمله طرح هایی است که در قم اجرا شده و نتایج خوبی نیز داشته است.

وی تصریح کرد: استان قم در کم آبی جزو استان های مشکل دار است و حداقل 10 تا 15 سال دیگر دچار روند خشکسالی می شود که باید این مساله را در سال های پیش رو مدیریت کنیم.

نگاهمان به آب ملی باشد

نماینده قم در مجلس شورای اسلامی نیز در همایش روز ملی شوراها گفت: مساله آب از چالش های پیش روی کشور به ویژه برای استان قم که در اقلیم خشک قرار گرفته، می باشد.

احمد امیرآبادی فراهانی با اشاره به این که نگاهمان به آب باید ملی باشد، اضافه کرد: نباید روستایی برای آب شرب، کشاورزی و دامداری بهترین آب را داشته باشد و در مقابل چند روستای دیگر حتی برای شرب هم آب نداشته باشند.

وی همچنین با بیان این که دولت برای عبور از مساله کم آبی برنامه هایی دارد، تصریح کرد: اگر همدلی و همراهی باشد این مشکل را نیز پشت سر خواهیم گذاشت؛ مشکل آب و ریزگرد سخت تر از هشت سال جنگی که همه دنیا مقابل ما ایستادند، نیست.

آب قنات های استان قم 50 درصد کاهش داشته است

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای قم در گفت و گو با ایرنا، افزود: آبدهی قنات های استان در آماربرداری سراسری سال آبی 90-89 به طور میانگین 6.9 لیتر در ثانیه بود که این رقم در سال آبی 97-96 به 3.4 لیتر در ثانیه رسید که میزان 50 درصدی کاهش آبدهی را نشان می دهد.

احمد حاجی حسینی مسگر اضافه کرد: متوسط آبدهی چشمه های استان نیز در سال 90-89، چهار دهم لیتر در ثانیه بوده که این میزان در سال آبی 97-96 به سه دهم لیتر در ثانیه رسیده و 25 درصد کاهش آبدهی داشته است.

بر اساس آخرین اطلاعات موجود، قم دارای یک هزار و 571 دهنه چشمه و 877 چشمه قنات می باشد.

بیشترین برداشت غیرمجاز آب از چاههای مجاز است

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای قم همچنین در جلسه شورای گفت و گوی دولت و بخش خصوصی با بیان این که عمده برداشت غیر مجاز آب از طریق چاه های مجاز این استان صورت می گیرد، گفت: به ازای هر یک ساعت برداشت غیرمجاز از این چاه ها، 130 هزار مترمکعب آب از سفره های زیر زمینی تخلیه می شود.

وی افزود: در سال های اخیر طبق پروانه، چاه های کشاورزی استان باید سه هزار ساعت کار می کردند، اما هشت هزار ساعت کار کردند و به همین علت چاه های مجاز، بیشترین سهم بهره برداری غیرمجاز را دارد.

حاجی مسگر همچنین با اشاره به این که در حال حاضر یک هزار و 800 چاه غیرمجاز در استان وجود دارد که سهم برداشت از آن ها حدود 25 میلیون متر مکعب است، گفت: بخشی از این چاه ها را مسدود کردیم و آمار چاه های غیر مجاز فعال به شدت در حال کاهش است.

وی با اشاره به وجود 2 هزار و 500 حلقه چاه متروکه در استان، گفت: برای پر کردن هر کدام از این چاه ها باید 30 میلیون ریال هزینه شود که با توجه به شرایط اقتصادی دولت این امر امکان پذیر نیست.

وی با تاکید بر ضرورت همکاری همه دستگاه ها برای رفع معضل چاه های غیرمجاز، افزود: طی چند ماه گذشته از طریق مسدود کردن چاه های غیر مجاز 250 میلیون متر مکعب از برداشت آب جلوگیری کردیم.

حاجی حسینی با بیان این که از سال گذشته بنا به دستور استاندار باید سیاست پر کردن چاه های غیرمجاز را در پیش می گرفتیم، افزود: فرایند قانونی پر کردن چاه های غیرمجاز زمان بر است و بیش از 2 سال به طول می انجامد.

وی گفت: حجم کل مجاز برداشت از چاه های کشاورزی 300 میلیون متر مکعب است، در حالی که حجم کل برداشت واقعی از چاه های کشاورزی به 466 میلیون مترمکعب رسیده است.

وی بیان داشت: تغییرات حجم آبخوان و کسری مخزن دشت های استان 147 میلیون متر مکعب است، ضمن این که حجم مجاز آب انتقالی از سرشاخه های دز حداکثر سالانه 144 میلیون مترمکعب می باشد.

2 هزار حلقه چاه مجاز در استان قم دارای پروانه بهره برداری است که تخلیه آب سالانه از آنها 500 میلیون متر مکعب می باشد؛ یک هزار حلقه از این چاه ها در بخش کشاورزی و یک هزار حلقه چاه دیگر نیز در سایر بخش ها از جمله صنعت، خدمات و شرب مورد استفاده قرار می گیرد.

کاهش سه هزار هکتاری کشت یونجه در قم

رئیس سازمان جهاد کشاورزی قم نیز در جلسه کارگروه استانی سازگاری با کم آبی و شورای حفاظت از منابع آب گفت: از سال 93 تاکنون حدود سه هزار هکتار سطح زیر کشت یونجه به منظور مدیریت منابع آبی در این استان کاهش یافته است.

محمدرضا طلایی افزود: در حال حاضر هفت هزار و 826 هکتار یونجه در قم کشت می شود که این آمار نسبت به سال های گذشته کاهش سطح زیر کشت را نشان می دهد.

وی اضافه کرد: از 2 سال گذشته در راستای صرفه جویی در منابع آبی، گیاهان دارویی از جمله گل محمدی و باغ های پسته را به خاطر نیاز آبی کم کشت کرده ایم.

وی ادامه داد: در استان قم به زودی روش جدید آبیاری در یکی از مزارع کشت یونجه اجرایی می شود و تا 50 درصد مصرف آب کاهش می یابد.

طلایی با اشاره به این که در 2 دشت شریف آباد و ساوه قم الگوی کشت یونجه اجرایی می شود، گفت: در برنامه پنج ساله برای این 2 دشت برنامه الگوی کشت طراحی شده است تا 60 درصد سیستم آبیاری نوین را در این مناطق اجرایی و 30 درصد از مصرف آب در کاشت یونجه کاهش دهیم.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی قم بیان داشت: باید زمین های زیر کشت یونجه که کم بازده هستند حذف شوند و یا سیستم های نوین آبیاری را در آن وارد کرد تا منابع آبی مدیریت شود.

وی خاطر نشان کرد: یونجه علوفه ای دارای حجم است که واردات آن به کشور امکان پذیر نیست و جابه جایی آن از استانی به استان دیگر نیز افزایش 15 درصدی قیمت را به همراه دارد، این در حالی است که استان قم به علت نیاز دامی به یونجه نمی تواند کاشت آن را حذف کند.

سیستم آبیاری در 8000 هکتار اراضی کشاورزی نوین است

مدیر آب و خاک و امور مهندسی سازمان جهاد کشاورزی قم نیز به ایرنا، گفت: بر اساس تعهدات سازمانی سال گذشته چهار هزار و 300 هکتار از مزارع و باغ های استان به وسیله آبیاری تحت فشار تغذیه شد و این میزان از سال 92 تاکنون به رقم هشت هزار هکتار می رسد.

اسدالله مرتضوی بیان کرد: استان قم با مجموع کشت 105 هزار هکتار شامل 63 هزار هکتار کشت سبز، 20 هزار هکتار باغ و 43 هزار هکتار زراعت، در بخش باغ ها 175 میلیون متر مکعب و در بخش زراعت 170 میلیون متر مکعب، نیاز خالص آبی دارد.

وی افزود: اگر طبق افق برنامه ششم و هفتم توسعه کشور تمام مزارع و باغ های قم به وسیله روش های نوین آبیاری شود، می توان ادعا کرد که تمام بخش کشاورزی استان با 500 میلیون متر مکعب آب، آبیاری خواهد شد.

وی با اشاره به این که اجرای سیستم آبیاری نوین در زمین های کشاورزی باعث صرفه جویی 90 درصدی در راندمان آبیاری می شود، ادامه داد: در استان قم به دلیل کیفیت پایین و شور بودن منابع آبی این میزان از راندمان حداکثر به 70 درصد می رسد که همین میزان هم می تواند نقش موثری در کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی داشته باشد.

مرتضوی گفت: احیا و مرمت قنوات، احداث شبکه های آبیاری و زهکشی، اجرای عملیات لوله گذاری، تسطیح اراضی کشاورزی و اجرای طرح پوشش انهار سنتی از جمله اقدام هایی است که در سال های گذشته توسط سازمان جهاد کشاورزی استان قم برای بهینه سازی مصرف آب در بخش کشاورزی صورت گرفته است.

سیستم آبیاری 95 درصد از فضای سبز قم نوین است

همچنین مدیرعامل سازمان پارک ها و فضای سبز شهری شهرداری قم در جلسه کارگروه استانی سازگاری با کم آبی و شورای حفاظت از منابع آب گفت: 2 هزار و 168 هکتار فضای سبز در اختیار شهرداری است که سرانه کل فضای سبز در قم به 21 متر به ازای هر شهروند می رسد که بخش قابل توجهی از آن را پارک های جنگلی تشکیل داده اند.

پیام جوادیان افزود: بیش از 2 سال است که شهرداری قم در هیچ نقطه از شهر اقدام به کاشت چمن نکرده، در همین راستا بیش از 2 هزار هکتار نیز از مقدار چمن های فضای سبز شهری در سال های گذشته کاسته شده است.

وی با بیان این که بیش از 400 گونه از گیاهان متناسب با کم آبی و اقلیم شهر قم در حال مطالعه است، گفت: بیش از 95 درصد از عرصه های فضای سبز شهر قم به صورت آبیاری تحت فشار مدیریت می شود.

جوادیان اضافه کرد: 25 پیمانکار فضای سبز و بیش از یک هزار کارگر در فضاهای سبز مشغول به فعالیت هستند که به ندرت آب پاشی توسط کارگران صورت می گیرد.

وی با تاکید بر این که برنامه ریزی شده تا طی 2 سال آینده از انشعاب آب شرب برای آبیاری فضای سبز استفاده نشود، گفت: در صورتی که چاه ها و پساب های مورد نیاز در اختیار شهرداری قم قرار بگیرد، میزان استفاده از آبیاری شرب به صفر خواهد رسید.