روزنامه اعتماد در یادداشتی به قلم سید علی خرم نماینده پیشین ایران در مقر اروپایی سازمان ملل متحد، آورده است: طی چهار دهه گذشته، دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران هنوز نتوانسته است روابط پایدار و گفتوگوهای مستمری با شرکای خارجی در سطح بینالمللی ایجاد کند. این به معنای فقدان گفتوگو با مقامهای خارجی نیست، بلکه به معنای فقدان استمرار و پایداری در روابط است. گهگاه، جسته و گریخته گفتوگوهایی با کشورهای مختلف در زمینههای متفاوت آغاز میشود، اما زمینهسازی برای پایداری این رایزنیها و گفتوگوها به درستی انجام نشده و هنوز ساختارهای مستحکمی در روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با جهان خارج ایجاد نشده است که بتوان انتظار داشت منافع ثابت مشترک با کشورهای مختلف باعث استمرار دائم گفتوگوها و مذاکرات، فارغ از شرایط جهانی شود.
برای مثال در شرایطی که گفتوگوها با اروپا در مورد برجام ادامه دارد، ناگهان حادثهای مبهم در مورد یکی از دیپلماتهای ایرانی در یک کشور اروپایی باعث میشود تا کشور قدرتمندی مانند فرانسه، یک گام از روابط خود با ایران به عقب بردارد و اعلام کند که برای معرفی سفیر جدید در ایران شروطی گذاشته است. چنین دستاندازهایی در رابطه ایران با کشورهای جهان طی دهههای گذشته بارها تکرار شده است و شاهد کاهش روابط، قطع گفتوگوها و توقف رایزنیها با کشورهای مختلف در مقاطع مختلف بودیم. این خلأها و دستاندازها به صورت مقطعی و موقتی باعث شده است تا دستگاه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از فرصت ارتباط مستمر و گفتوگوهای دائمی با بسیاری از کشورهای خارجی محروم باشد. این مشکل مزمن غیرقابل حل نیست، قاعدتا با بسترسازیهای بیشتر، اعتمادسازی و تغییر برخی رفتارها در درازمدت قابل درمان است، اما در کوتاهمدت باید وجود آن را پذیرفت و برای درمان آن برنامهریزی بلندمدتی انجام داد.
نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد، یک درمان موقتی و مسکن سالانه برای پرکردن این خلأ مزمن در روابط خارجی کشور است. نشست سالانه سازمان ملل متحد یک تالار گفتوگوی آزاد برای مقامهای بلندپایه همه کشورهای جهان است که روسای هیچ یک از دولتهای جهان برای حضور در آن نیازی به دعوت شدن ندارند. بسیاری از گفتوگوهایی که ایران مایل به انجام آن است، اما به دلیل فقدان روابط پایدار و مستمر و گفتوگوهای دائمی با کشورهای خارجی امکان انجام آنها در شرایط عادی وجود ندارد، در حاشیه نشست مجمع عمومی قابل انجام هستند. در این شرایط پروتکلهای تشریفاتی رایج در سفرهای رسمی رهبران خارجی وجود ندارد و با هماهنگیهای سریع میتوان دیدارهای مهمی را با سران کشورهای مختلف انجام داد.
دیدار رییسجمهور اسلامی ایران با صدراعظم آلمان، نخستوزیر بریتانیا یا رییسجمهور فرانسه در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل به راحتی قابل برنامهریزی است، در حالی که سفرهای این مقامها به تهران یا سفر رییسجمهور اسلامی ایران به کشورهای متبوع آنان، با پروتکلهای دست و پاگیر و رایزنیهای طولانی مدت ممکن است ماهها و سالها زمان ببرد، بگذریم که صدها دست، چه از طرف خود ما، چه از طرف کشورهای مقابل و چه از طرف دشمنان ایران در کار است که با مانعتراشی و بهانهجوییهای مختلف چنین دیدارهای رسمی را غیرممکن کنند.
مجمع عمومی این فرصت را ایجاد میکند که فارغ از هر یک از این مشکلات، گفتوگوهای مستقیمی میان مقامهای بلندپایه ایران با کشورهای مختلف جهان شکل بگیرد.گفتوگوهای امسال حسن روحانی، رییسجمهور اسلامی ایران در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد با همتایان خارجیاش بسیار مهم و سرنوشتساز خواهند بود. روحانی در دیدارهایش با برخی از سران گروه 1+4میتواند آنها را از سیاستهای آینده ایران در مورد برجام آگاه کند و از جایگاه بلندپایهترین مقام اجرایی جمهوری اسلامی ایران در مورد همکاریهای آینده با آنها اطمینان دهد، تا این مقامهای تصمیمساز، از اعتماد و اطمینان کافی در استمرار حمایت از برجام برخوردار باشند.
همچنین این دیدارها و مشورتها باعث میشود تا ایران هم از سیاستهای کلی کشورهای شریک ایران در برجام با خبر شود و بتواند در ادامه سیاستهای خود را با آن هماهنگ کند و در عین حال در بالاترین سطح حاکمیتی از آنها بخواهد تا اقدامهای امریکا را در ترک برجام و فشار به ایران شدیدتر از گذشته محکوم کنند. اما این مسائل محدود به کشورهای اروپایی و اعضای 1+4 نیست، استمرار روابط تجاری و اقتصادی ایران با شرق و غرب جهان در حین تحریمهای یکجانبه امریکا، مسائل منطقهای و برطرف کردن سوءتفاهمها یا گسترش همکاریها با همسایگان و برخی کشورهای عربی منطقه که ممکن است تحت تاثیر همکاری با عربستان یا حتی اسراییل مواضعی علیه ایران اتخاذ کنند، از جمله موضوعهایی است که در شرایط حاضر از اهمیت بسیاری برخوردارند.
جمهوری اسلامی ایران ممکن است که با گروههای سیاسی و موثر در بسیاری از کشورهای منطقه روابط منظم، مستمر و خوبی داشته باشد، اما لازم است که این ارتباطهای مستمر با دولتهای همه کشورهای جهان نیز همواره ادامه یابد. به هر حال این اشتیاق در میان مقامهای کشورهای مختلف وجود دارد تا از دیدگاه ایران در برخی مسائل باخبر شوند، موضع ایران در مورد مسائل جاری سوریه، نتیجه گفتوگوهای سه جانبه سران ایران، ترکیه و روسیه در مورد آینده سوریه و سیاستهای آینده ایران در منطقه و در مورد توافق هستهای از جمله مسائلی است که بسیاری از کشورهای اروپایی خواهان باخبر شدن از آن هستند.
همانگونه که در مقدمه نوشتم، دیپلماسی ایران دچار یکخلأ مزمن در روابط با دولتهای خارجی است. هر دیداری با مقامهای خارجی میتواند گامی در جهت بهبود این خلأ مزمن باشد. مقامهای جمهوری اسلامی ایران در نشست امسال مجمع عمومی سازمان ملل متحد، ضمن رایزنی در مورد مشکلات حاد و فوری ایران و منطقه، میتوانند هدف بلندمدتتر بسترسازی برای ایجاد روابط دائم و پایدار با جهان را نیز دنبال کنند. هر دیداری میتواند گام اول بسترسازی برای روابط بلندمدت باشد.
امروز ایران علاقهمند است که روابط تجاری خود را با اروپا گسترش دهد و از10 میلیارد دلار کنونی با بالاتر از 35 میلیارد دلار در چند دهه قبل برگرداند. چنین هدفی شاید در کوتاهمدت و با فشارهای کنونی امریکا امکانپذیر نباشد، اما در بلندمدت امکانپذیر است، به شرط اینکه گفتوگوهای مستمر، رایزنیها، هماهنگیهای دائمی و مشورتها در سطوح مختلف میان ایران و اروپا برقرار باشد و گفتوگوهای دو جانبه و چندجانبه میان مقامهای کشورهای اروپایی و ایران دچار سکتههای گاه و بیگاه نشود.