مردم منطقه بلوچستان به عنوان یکی از قطب‌های تولید خرمای کشور برای داشت و برداشت این محصول ارزشمند آداب و رسوم خاصی دارند که در سه مرحله گرده افشانی(مَچ ایوار)، آرایش خوشه‌ها(مَچ بَند) و برداشت محصول(مَچ بُر) انجام می‌شود.
به گزارش ایرنا شرایط اقلیمی و هوای گرم و خشک منطقه بلوچستان در استان سیستان وبلوچستان زمینه کاشت، داشت و برداشت خرما را فراهم کرده به طوریکه در نیمه نخست خرداد نخستین برداشت این محصول در مناطقی نظیر نیکشهر و قصرقند آغاز می‌شود.
خرما نقش مهمی در اقتصاد و اشتغال ساکنان منطقه بلوچستان ایفا می کند و میوه ای بسیار مقوی و دارای خواص فراوانی است اما این میوه مغذی تا رسیدن به بازار مراحل مختلفی را پشت سر می گذارد.
کاشت، داشت و برداشت محصول درختان نخیلات چند مرحله دارد که شامل گل دهی و گرده افشانی «مچ اِیوار»، خوشه بندی یا آرایش خوشه ها «مچ بَند» و برداشت محصول «مچ بُر» است.
در زبان بلوچی به نخل خرما «مچ» گفته می شود.
اکسیر بازیافت انرژی و جوانی
خرما دارای خواص بسیار زیادی از جمله بازگشت انرژی و جوانی از دست رفته است که در قرآن و دیگر کتاب های مقدس نیز به خواص این میوه شفابخش بطور ویژه اشاره شده است. این محصول دارای خواص بسیار زیادی از جمله بازگشت انرژی و جوانی از دست رفته است.درخت خرما خواص بی شماری دارد بطوریکه از تمام قسمت های این درخت می توان استفاده کرد و یک ضرب المثل عربی می گوید که خواص درخت خرما به اندازه روزهای سال است.
مچ اِیوار یا گرده افشانی نخیلات
گیاهان دوپایه یا تک جنسی گیاهانی هستند که گل های نر و ماده روی یک پایه نیستند، گیاهانی مانند خرما، پاپایا، شاهدانه و بید نیاز به گرده افشانی دارند و این عمل در برخی موارد به وسیله حشرات و در برخی موارد از جمله درخت خرما بوسیله انسان انجام می شود.
در گرده افشانی یا مچ ایوار اسپات‌ها از درخت خرمای نر که با نام محلی «گش» مشهور است جدا و بعد از آن، گلهای داخل اسپات نر رشته رشته و با انتقال آن بر روی درخت خرمای ماده کار گرده افشانی به صورت سنتی و دستی انجام می گیرد که تعداد گش (gosh) یا گل مورد نیاز برای هر خوشه بستگی به نوع درخت خرما دارد.
"مچ اِیوار" نخیلات از اسفند هر سال آغاز می شود و در ایام تعطیلات نوروز و اواخر فروردین پایان می یابد.
مچ بند یا آرایش خوشه‌ها
به منظور محصول دهی بیشتر نخلستان‌ها، کار خوشه‌بندی و یا به اصطلاح زبان بلوچی "مچ بند" درختان خرما در شهرستانهای دارای نخیلات نظیر نیکشهر، قصرقند، فنوج، ایرانشهر، بمپور، راسک، سرباز، دشتیاری، کنارک و چابهار انجام می شود.
در روش خوشه‌بندی درختان خرما خوشه‌های اضافی این نخل‌ها حذف و خوشه‌های دارای دانه‌های درشت به وسیله طناب‌های بافته شده از الیاف داز یا نخل وحشی به شاخه های درخت خرما بسته می‌شود.
در هر درخت خرما، ۱۰ تا ۱۲ خوشه و حتی بیشتر از آن برای محصول دهی بهتر آرایش و خوشه‌های اضافی قطع و برای خوراک دام‌ها استفاده می‌شود.
مچ بُر یا برداشت خرما
برداشت خرما یا مَچ بُر با برداشت خرمای نِگال، کُتمی و شکری از خرداد در روستاهای نیکوجهان و توابع بخش مرکزی نیکشهر وقصرقند آغاز و با برداشت رقم هلینگی در مهر و آبان ماه در سایر نقاط سیستان وبلوچستان به پایان می رسد.
وجود بیش از ۷۰ رقم خرما در بلوچستان
بیش از ۵۷ هزار هکتار از زمین های کشاورزی سیستان وبلوچستان به کشت ارقام مختلف نخیلات اختصاص دارد که مهمترین آنها مضافتی، ربی، هلینگی، نگال، کوتمی، شکری، کروچ، آبو، دسکی، کنشکی و وش کنک، اشهیگ، پیارم، مجول، کنشکی و چرپان است.
این استان رتبه دوم تولید خرمای کشور را به خود اختصاص داده است. خرمای تولیدی سیستان و بلوچستان به استانهای همجوار و کشورهای همسایه پاکستان و افغانستان ارسال می شود.
سیستان وبلوچستان با تولید ۷۰ رقم خرما از مهمترین تولیدکنندگان، صادرکنندگان و زودرس‌ترین خرما در میان استانهای کشور محسوب می‌شود که در این میان ارقام ربی، مضافتی، زاهدی، دسکی، رنگنو، هلیله، کلگی، شکری و سنگ شکن از مهمترین و با کیفیت ترین محصولات است.
زودرس ترین خرما در شهرستانهای نیکشهر و قصرقند برداشت می شود
مدیرجهاد کشاورزی نیکشهر گفت: برداشت خرما از اوایل خرداد در سیستان و بلوچستان آغاز می شود و تا مهر ادامه دارد، دیررس ترین خرما در شهرستان سراوان و زودرس ترین خرما در شهرستان نیکشهر و قصرقند بویژه روستای شارک از توابع بخش تلنگ این شهرستان تولید می شود.
حبیب رئیسی با بیان اینکه پارسال ۱۶ هزار تن خرما از سطح سه هزار و ۷۵۰ هکتار از نخلستان‌های این شهرستان برداشت شد، خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه درخت خرما نیاز به نیروی کارگری بالایی هم در زمان گرده افشانی و برداشت دارد لذا در هر هکتار از نخلستان‌ها زمینه اشتغال ۲ نفر فراهم می شود.
وی سطح زیرکشت نخلستان‌های نیکشهر را سه هزار و ۹۵۰ هکتار ذکر کرد و افزود: سه هزار و ۷۵۰ هکتار از این سطح بارور و بقیه غیر بارور است.
وی بیان کرد: شهرستان نیکشهر افزون بر هشت هزارهکتار زمین زراعی و باغی دارد.
تولید سالانه ۲۳۰ هزار تن خرما در سیستان و بلوچستان
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان گفت: پارسال ۲۳۰ هزار تن خرما از نخلستان‌های این استان برداشت و روانه بازار مصرف شد.
اردشیر شهرکی به خبرنگار ایرنا اظهار داشت: ۵۸ هزار و ۵۶۱ هکتار نخلستان در سیستان و بلوچستان وجود دارد که افزون بر ۴۵ هزار هکتار آن بارور و بقیه غیربارور است.
وی ادامه داد: برداشت خرما از نیمه آخر خرداد در این استان با ارقام زودرس شامل کتومی، نگال و آشوبه شروع شده و با ارقام دیررس مایکلی و هلیله در آبان به پایان می‌رسد.
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان اظهار داشت: خرمای تولید شده این استان علاوه بر استانهای دیگر به کشورهای حوزه خلیج فارس، اروپایی و روسیه صادر می شود.
شهرکی گفت: بیشترین نخلستان‌های سیستان و بلوچستان در شهرستانهای سراوان، ایرانشهر، نیکشهر و سیب و سوران واقع شده است.
وی بیان کرد: کشت خرما در سیستان و بلوچستان زمینه اشتغال افزون بر ۴۰ هزار نفر را فراهم کرده است.
سیستان و بلوچستان به سبب نزدیکی به خط استوا و بهره گیری از رطوبت دریا توانمندی زیادی در تولید محصولات گرمسیری و نیمه گرمسیری و بعضا منحصر به فرد از جمله انبه، موز، پاپایا، گواوا، هندوانه آناناسی، نارگیل، زیتون محلی، مرکبات و غیره دارد.
تولید محصولات کشاورزی در سیستان و بلوچستان در طول سال رواج دارد و زمین های برخی مناطق این استان مانند نیکشهر، سرباز، ایرانشهر، کنارک و چابهار هر سال توان تولید دو بار محصول را دارند.
هم اینک در بیش از ۲۰۰ هزار هکتار از زمین های کشاورزی سیستان و بلوچستان محصولات زراعی و در ۹۲ هزار و ۷۶۰ هکتار محصولات باغی تولید می شود که ۶۱ درصد این سطح به کشت خرما اختصاص دارد.
خرید توافقی خرما
مدیر سازمان تعاون روستایی سیستان و بلوچستان گفت: این نهاد برای کوتاه کردن دست سودجویان و ایجاد فرصتی همراه با حمایت مالی برای کشاورزان به منظور فروش بهتر محصولات‌شان و برقراری آرامش در بازار اقدام به خرید توافقی خرما از نخلداران می کند.
دادرحمان بامری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: در این راستا ۶ مرکز خرید تضمینی خرما در شهرستانهای جنوبی سیستان و بلوچستان دایر شده است.
وی ادامه داد: حدود ۲۰۰ تن خرمای درجه یک مضافتی در سال ۹۷ از کشاورزان استان خریداری و در مجموع افزون بر ۹۷ میلیارد ریال به آنان پرداخت شد.
وی صادرات خرمای تولیدی سیستان و بلوچستان به دیگر کشورها را از جمله مهمترین برنامه‌های این نهاد برای معرفی ظرفیت‌های بخش کشاورزی استان ذکر کرد.
بامری گفت: برای ذخیره و نگهداری خرمای خریداری شده و سایر خرماهای تولیدی کشاورزان استان سردخانه یکهزار تنی در سراوان راه اندازی شده است.