بررسی و ارزیابی آلاینده ها در صنایع پتروشیمی اوره و آمونیاک

به گزارش تابناک کهگیلویه و بویراحمد، در پی سفر رئیس جمهور ایران به استان و کلنگ زنی پتروشیمی اوره و آمونیاک دشت آهوی چرام، مسعود چرامین مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه محیط زیست طی مقاله ای به بررسی و ارزیابی آلاینده ها در صنایع پتروشیمی اوره و آمونیاک (دشت آهوی بین چرام و دهدشت) پرداخت.

بخش دوم

دیدگاه محیط زیست ( آلاینده های هوا ، منابع آب و زمین های کشاورزی )
از زمان های گذشته تا به امروز، داشتن زندگی بی خطر و داشتن آرزوها و اهداف، همواره به عنوان یک ایده ثابت در ذهن انسان ها وجود داشته است. بدون شک، تمایل به ایمنی و امنیت، یکی از صفات بنیادی بشر محسوب می‌شود.به همین ترتیب، از دیگر سوی، بشر به دنبال بهبود زندگی و افزایش راحتی بیشتر بوده و با تلاش برای تغییر طبیعت، متغیرهای آن را به سمت خودش جلب کرده است. با این کار، همراه با دستیابی به تجهیزات، دستگاه‌ها، و به طور کلی، فن‌آوری‌های نوین، بشر با خطرات جدید و بیشتری نیز مواجه گردیده است. با یک نگاه تخصصی و جامع بر تعدادی از حوادث مهم صنایع پتروشیمی از قبیل حادثه آتش سوزی عظیم پتروشیمی بوعلی سینا در تیر ماه ،1395حادثه انفجار و آتش سوزی واحد میتیرینگ پتروشیمی بندر امام در مرداد ماه ،1391 نشت گاز آمونیاک در مجتمع پتروشیمی پردیس در مرداد ماه ، 1390 انفجار و آتش سوزی در واحد جذب پتروشیمی خارک در مرداد ماه ،1389 آتش سوزی در مجتمع پتروشیمی پردیس دو عسلویه در مرداد ماه ،1389 حادثه پتروشیمی مکزیک در آوریل ،2016 نشت 32000 پوند آمونیاک بی آب از سیستم تبرید شرکت میلارد در اوت 2010 و ... در می یابیم مبنای ایجاد فرایند حادثه، تنوع زیادی نداشته و اکثر این حوادث از نوع نشتی در اثر عدم رعایت نکات ایمنی، ایجاد ابر بخار و انفجار می باشد.پتروشیمی نقشی اساسی و کلیدی در اقتصاد کشور دارد، اما به دلیل ماهیت مواد اولیه و محصولات حاصل از این صنایع، آلاینده های بسیار خطرناکی را به محیط زیست وارد می نمایند. در فرایند تولید صنایع پتروشیمی ، تبدیل هیدروکربنهای نفت خام و یا گاز طبیعی به فرآورده های مختلف و متعدد شیمیایی صورت می گیرد.بنابراین لازم است ارزیابی اثرات محیط زیستی طرح های جدید پتروشیمی به عنوان ابزاری موثر و کارآمد در پیش بینی آثار سوء محیط زیستی مورد مطالعه قرار گرفته و راهکارهای کنترلی و جبرانی مناسب اتخاذ شود. طرح پتروشیمی اوره و آمونیاک که مشمول ارزیابی اثرات زیست محیطی است و بالطبع در مراحل ساخت و بهره برداری تاثیراتی بر محیط زیست منطقه دارد.

➖ مختصات مکانی پروژه
چِرام شهری در جنوب غربی ایران و در مرکز استان کهگیلویه و بویر احمد است که مرکز شهرستان چرام می‌باشد. حدود 80 درصد استان کهگیلویه و بویراحمد را ارتفاعات و 56 درصد این استان را جنگل تشکیل می‌دهد، تنها 20 درصد باقی‌مانده را دشت‌ها تشکیل می‌دهند. 88 درصد مساحت شهرستان چرام را پوشش گیاهی و کوهستان‌ها تشکیل می‌دهند. زیست‌ بوم گونه ‌های جانوری نظیر بز کوهی، کبک، عقاب، پلنگ ایرانی، خرس ایرانی، گوزن ایرانی و ... می‌باشد.
سطح زیر کشت این شهرستان 12 تا 18 هزار هکتار ( دیم و آبی ) از برنج ، صیفی جات ، مرکبات ، درختان مثمر و غیر مثمر ، گندم کلزار ، جو و ... را تشکیل می دهد که نشان می دهد این شهرستان دارای زمین های حاصلخیز و آب های زیر زمینی و سطحی مطلوب* می باشد.در محدوده پروژه ، زمین های زراعی ، کشاورزی ، درختان و مرکبات و چاه ها و چشمه های آبی و رودخانه ها موجود می باشند و نزدیک ترین روستاهای از جمله بردیان ، چشمه زعفران ، دره ناری و بی بی رشیده هستند.
این پروژه بصورت میانگین 850 متر ارتفاع از سطح دریا دارد که از روستای سمت بردیان به سمت روستای دره ناری با شیبی بطور میانگین معادل 900 الی 800 متر ارتفاع از سطح دریا کاهش می یابد و همچنین ارتفاع در روستای چشمه زعفران بطور میانگین 766 متر از سطح دریا ، ارتفاع در روستای دره ناری بطور میانگین 804 متر از سطح دریا و ارتفاع در روستای بی بی رشیده بطور میانگین 796 متر از سطح دریا می باشد که نشان دهند نکته مهم ارتفاع بالادست این پروژه و جهت باد غالب از سمت بردیان به سمت چرام از جمله روستاهای دره ناری ، چشمه زعفران و بی بی رشیده می باشد.

➖ نتیجه گیری :

مهمترین اثرات زیست محیطی و بهره برداری پروژه های پتروشیمی ، آلودگی آب و خاک ، هوا و صدا و نیز پیامدهای اقتصادی – اجتماعی است . صنایع پتروشیمی در مرحله بهره برداری اثرات و پیامدهای قابل توجه و مشخص تری نسبت به مرحله ساختمانی در محیط زیست* ایجاد می نماید که برخی از آنها در شرایط عدم کنترل و مدیریت زیست محیطی غیر قابل جبران و زیانبار می باشند . *مهم ترین اثرات سوء زیست محیطی مرحله ساختمانی صنایع پتروشیمی شامل تغییر کاربری اراضی ، افزایش سر و صدا ، اختلال در الگوهای حمل و نقل ، آلودگی های آب و هوا و تولید زایدات می باشد .

اثرات مهم سوء مرحله بهره برداری صنایع پتروشیمی بطور کلی شامل آلودگی آب منابع پذیرنده ، آلودگی هوا ، دفع مواد زاید جامد و زایدات خطرناک است . اصولاً مشکلات عمده زیست محیطی این کارخانجات بویژه در شرایط عدم رعایت ضوابط و استاندارد های زیست محیطی پیامدهای مخاطره آمیز را به همراه داشته و طبیعت زیستی جوامع انسانی و نیز حیات وحش را دچار اختلال می نماید. 
- آلاینده بودن فاضلاب های فرآیندی ، شستشو و خنک کننده
- سرطان زایی و سمیت زیاد فاضلاب ها
- زایدات خطرناک با سمیت فوق العاده زیاد نظیر کلرین
- قابلیت انفجار ، اشتغال و سمیت در فرآیندها و تولید مواد با خاصیت واکنش های شیمیایی سریع
- انتشار آلاینده های هوا شامل اکسیدهای گوگرد ، کربن ، ترکیبات کلرینه ، ازته و آمونیاک
- تولید سر و صدا در مرحله تامین و حمل و نقل مواد اولیه و محصول و فرایند تولید در داخل و خارج از محوطه پروژه

به طور کلی آلودگی های ناشی از این صنعت می تواند شامل آلودگی آب، آلودگی هوا، آلودگی صوتی و پسماند باشد.*
نتایج بررسی ها نشان داد که منابع عمده تولید آلودگی هوا در واحدهای تولید اوره شامل سنتز اوره، برگشت مواد بافتی و جداسازی محلول اوره و تغلیظ و دانه بندی اوره می باشد. در واحد تولید آمونیاک نیز سولفور زدایی از گاز طبیعی، ریفیرمینگ اولیه و ثانویه، جداسازی دی اکسید کربن از گاز سنتز، متاناسیون و سنتز آمونیاک از منابع تولید آلودگی هوا می باشد. همچنین واحدهای غیر فرآیندی شامل واحد تولید بخار، نیروگاه، تانکهای ذخیره، سیستم تصفیه پساب، واحد تولید نیتروژن، تولید هوای فشرده، ذخیره سازی فرآورده ها، مشعل پروسه، کمپرسور و بویلرها نیز از منابع عمده تولید آلودگی هوا می باشند. بر این اساس عمده ترین گازهای آلاینده تولیدی ( گازهای خروجی از دودکش ها) شامل CO-SOX-NOX-CO2-NH3-HC، ذرات معلق و گازهای خنثی مانند O2-H2-N2 می باشند. انتشار NOX , SO2 عوامل اصلی در ایجاد رسوب اسیدی بشمار می آیند و از نظر سلامتی و بهداشت سبب بروز مشکلات محلی می شوند.بخارات و گرد و غبار خروجی از بالای برج اوره ، گرد و غبار اوره در واحدهای بسته بندی اوره و یکی از مهمترین مشکلات آلودگی هوا در صنایع پتروشیمی آن است که کارکنان این واحدها بطور بالقوه در معرض تراکم زیانبار هوای آلوده به بخار و گازهای محیط شغلی خود قرار دارند.