شب چله در شیراز و آیین های بلندترین شب سال

تابناک فارس به نقل از فارس: شب یلدا یا همان شب چله یک سنت قدیمی‌ ست و هر ساله با آیین خاص و جالبی در شیراز همانند سراسر ایران جشن گرفته می شود و همیشه مورد توجه واقع شده است. معنی لغوی یلدا زایش و تولد است، یلدا فرصتی را فراهم می آورد تا خانواده ها در این شب گرد هم جمع شده و با پهن کردن سفره یلدایی، شعر و شاهنامه خوانی، مشاعره و ...، خاطرات خوشی را از بودن در کنار اعضای خانواده در طولانی ترین شب سال رقم بزنند و باقی سال را با حالی به مراتب بهتر پشت سر بگذرانند.

این شب از غروب آفتاب ۳۰ آذرماه شروع می شود و تا طلوع آفتاب اول دی ادامه داره و طولانی ترین شب سال را به کوتاهترین روز سال می رساند و بعد از آن طول روزها بلند تر و شب ها کوتاه تر می شود‌.

فلسفه یلدا

در شب یلدا ، خورشید در بیشترین فاصله با مدار سماوی قرار می‌گیرد و همین اتفاق باعث می‌شود طولانی‌ترین شب سال رخ دهد. البته این طولانی بودن تنها یک دقیقه با دیگر شب‌ها تفاوت دارد اما، لذت با هم بودن را چندین برابر می‌کنند.

تاریخ شب یلدا ۱۴۰۲

تاریخ شمسی شب یلدا برابر با پنجشنبه، ۳۰ آذر ۱۴۰۲، ۲۱ دسامبر ۲۰۲۳ و ۷ جمادی‌الثانی ۱۴۴۵ است.

تغییر نام شب یلدا

بر اساس تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی ایران، آئین شب یلدا به «روز ترویج فرهنگ میهمانی و پیوند با خویشان» تغییر نام یافته و از سال ۱۴۰۳ آئین ایرانی شب یلدا با عنوان جدید در تقویم رسمی ایران ثبت خواهد شد.

چله پیرزن و چار چار شیرازی‌ها

مردم شیراز به شب یلدا، شب چله می‌گویند و از روزها قبل برای آن تدارک مراسمی خاصی می‌بینند، به گفته بزرگان اصیل شیرازی یکی از دلایلی که به شب یلدا، شب چله میگویند این است که چله در واژه های باستانی به معنای زمستان است و با شروع زمستان، دوره چله بزرگ آغاز می شود که از ابتدای دیماه تا ۱۰ بهمن چله بزرگ و از ۱۰ بهمن تا ابتدای اسفند، چله کوچک می‌گویند، و همینطور اول تا آخر اسفندماه را چله پیرزن می نامند، چهار روز آخر چله بزرگ و چهار روز اول چله کوچک یا "چار چار"، میگویند که اوج سرما را در این ۸ روز می بینیم.

جالب است بدانید که ابوریحان بیرونی این شب را «میلاد اکبر» نامیده است. همین موضوع نشان می‌دهد که شب چله یا همان یلدا قدمت بسیار زیادی داشته و هزاران سال است که ایرانی‌ها به آن توجه ویژه‌ای دارند.

شیرازی ها در شب چله چه مراسمی دارند؟

گرفتن فال کلوک (کوزه)

تفال به دیوان حضرت حافظ

شعر و شاهنامه خوانی

تازه عروسان و شب چلگی

فال کلوک

یکی از مراسم هایی که در شب یلدا و در میان خانم ها انجام می شود فال کلوک است. کلوک یک کوزه بزرگ با دهانه گشاد است که در این شب خانم ها نشانه خاصی را در کوزه می اندازند و سپس یک دختر بچه می آید و نشانه ای را از داخل کوزه خارج می کنند و سپس زنی باسواد ترانه‌های محلی را می‌خواند و هرکسی از ترانه مخصوص به خودش نتیجه‌ای می‌گیرد، به جای ترانه‌های محلی بعضی از اشعار ناب حافظ استفاده می‌کنند.

شعر و شاهنامه خوانی و فال حافظ در شب یلدا

از سنت های دیرینه این شب، شاهنامه خوانی و قصه گویی پدربزرگ و مادربزرگ دور کرسی برای کوچکترها است، که از قدیم الایام در بین خانواده های ایرانی مرسوم بوده و خاطرات شیرینی را برای آنها فراهم می‌آورد. به این صورت که بزرگ جمع برای افراد دیگر فال حافظ می گیرد و اشعار عاشقانه حافظ را می خواند.

صحبت حکام ظلمت شب یلداست

نور ز خورشید جوی بو که برآید

خوراکی‌های شب چله شیرازی ها

اکثر خانواده‌ها در شیراز همانند شهرهای دیگر ایران، از دوستان و آشنایان خود دعوت می‌کنند برای پذیرایی میهمانان، سفره‌ای‌ رنگین می‌گسترانند و بلندترین شب سال را تا پاسی از شب به شادی سپری می کنند.

در این سفره آینه، چند شمع، تمثالی از امام علی (ع)، دو لاله، اسفند، تنقلاتی مانند نخودچی، کشمش، قصبک، انجیر، توت خشک، حلوای ارده، آجیل مشکل گشا، رنگینک، ارده شیره، خرما و... آراسته می شود و بساط میوه های فصل هم پهن است.

میوه‌های شب یلدا

برخی میوه‌ها نماد جشن یلدا هستند و به عبارت دیگر، سفره یلدا با این میوه‌ها تعریف می‌شود. این میوه‌ها شامل: انار _ هندوانه _ خرمالو _ کدو _ لبو_ باقالی می باشد.‌

انار و هندوانه که عضو ثابت سفره یلدا هستند به دلایل خاصی در این شب استفاده می‌شوند.این میوه خوش رنگ، نماد خورشید، شادی، خنده، برکت، زایش و نو شدن بوده و دارای خواص زیادی می باشد.

هندوانه نیز از دیگر میوه های خاص شب یلدا است که نماد حرارت خورشید و گرمای تابستان می باشد. علاوه بر آن در این شب از پرتقال، سیب، موز، کدو تنبل، کیوی و غیره نیز استفاده می شود.

حکیم سوری می‌گوید:

میوه‌های شب یلدای توبس خوشمزه بود

از همه خوشمزه تر هندونه و خربزه بود

شیرازیها معتقدند که عموم مردم یا گرم مزاجند یا سرد مزاج، معمولا در شب چله سرد مزاج ها اگر بخواهند طبع شان برگردد باید چیزهای گرم بخورند، گرم مزاج ها هم باید برعکس چیزهای سرد بخورند بنابراین در شب چله خوردن ارده شیره، ارده و خرما و رنگینک رواج کاملی دارد این خوراک ها همه گرم هستند. مردم شیراز اعتقاد دارند در صورت خوردن هندوانه در این شب، از گرمای تابستان و سرمای زمستان در امان هستند.

شیراز و کلم‌ پلویش

غذایی که به عنوان شام یلدا در شیراز سرو می‌شود، معمولا کلم پلو شیرازی، هویج پلو، سیر پلو و یخنی(دیزی) است که از غذاهای سنتی شیراز بحساب می آید و مورد استقبال همگان قرار می گیرد. در کنار غذای اصلی، نوعی دسر خوشمزه و سالم به نام رنگینک قرار می‌گیرد که از ترکیب خرما به همراه آرد تفت داده شده تهیه می‌شود. این دسر در شیراز، خوزستان و به صورت کلی، در جنوب ایران بسیار محبوب است.

شب چلگی تازه عروسان

در قدیم خانواده داماد هدایای خود را به همراه آجیل، انار، هندوانه، کدو تنبل، کله قند، نقل و تنقلات دیگر روی سینی یا طبق هایی قرار داده و به زیباترین شکل ممکن تزیین می کردند، سپس داماد و اعضای خانواده اش طبق ها را روی سر گذاشته و به خانه عروس می بردند و اولین یلدای عروس و داماد را جشن می گرفتند.

امروزه حداقل در شهرهای بزرگ دیگر خبری از طبق های بزرگ نیست و از تزیینات مدرن و برجسته تری برای این منظور استفاده می شود، به عنوان مثال معمولا هندوانه به شکل های خاص برش خورده و علاوه بر موارد ذکر شده ژله های رنگارنگ، شیرینی جات مختلف و حتی گاهی کیک نیز در میان خوراکی ها دیده می شود.