ایران سرزمینی خشک است و خشکسالی این سرزمین باتوجه به آنچه درکتیبه داریوش آمده، تاریخی طولانی ومستند دارد، با این حال دریاچه ارومیه درطول این تاریخ طولانی مشکل چندانی نداشت اما سطح آب آن در 13 سال گذشته 6 متر کاهش داشته است.
براساس برخی اطلاعات تا تیر ماه 1392 بیش از 75 درصد از آب دریاچه خشک شده است. بسیاری از کارشناسان با هشدار نسبت به تداوم این موضوع اعلام می کنند در صورت ادامه روند فعلی، تا چهار سال آینده این دریاچه به طور کامل خشک خواهد شد.
*** تبعات خشک شدن دریاچه ارومیه ***
عده ای از کارشناسان می گویند در صورت خشک شدن این دریاچه، هوای معتدل منطقه تبدیل به هوای گرمسیری با بادهای نمکی شده و اقلیم منطقه را تغییر خواهد داد.
به عقیده برخی دیگر در صورت خشک شدن احتمالی دریاچه، شاهد بارش باران نمک در بسیاری از استان های همجوار خواهیم بود.
اما آنچه مسلم است و اعتقاد اکثر متخصصین، با خشک شدن تدریجی دریاچه ارومیه، غبار برخاسته از بستر بیابانی دریاچه، معیشت و سلامت 6 میلیون انسان را در منطقه با خطر مواجه می سازد.
*** علل خشک شدن دریاچه ***
مسوولان و کارشناسان امور آب اغلب معتقدند که دلایل اصلی خشک شدن دریاچه ارومیه، وقوع خشکسالی های طولانی مدت، افزایش نیازهای آبی جامعه و بالاخره برداشت بی رویه از آب های زیرزمینی توسط کشاورزان است.
بنا بر استدلال آنها افت شدید سطح آب دریاچه ارومیه دقیقا مصادف با خشکسالی فراگیری است که از سال 1377 آغاز شده و تاکنون نیز کم و بیش ادامه دارد و ضمن اینکه در همین سال ها به دلیل در دسترس نبودن آب سطحی مورد نیاز، مردم فشار مضاعفی را به آب های زیرزمینی وارد کردند، بطوری که برداشت آب در حوضه دریاچه ارومیه از حدود 250 میلیون به بیش از دو هزار میلیون متر مکعب در سال رسیده است.
با آغاز به کار دولت تدبیر و امید برای نخستین بار طرح جامعی برای احیای این دریاچه که قابلیت اجرایی داشته و مراحل اجرا نیز زمانبندی شده تدوین شده است.
هم اکنون روند احیای دریاچه ارومیه در دست اجراست و وزارت نیرو، سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت جهاد کشاورزی به همراه استانداری آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی مسوولیت فعالیت های احیاء را بر عهده دارند.
تثبیت وضعیت دریاچه ارومیه در سه سال اول برنامه احیاء از برنامه های ستاد اجرایی نجات دریاچه ارومیه است که با رهاسازی های انجام شده و با بارندگی مطلوب موجود در حوضه دریاچه ارومیه این وضعیت به حالت تثبیت نزدیک می شود.
مدیر عامل آب منطقه ای آذربایجان شرقی با اشاره به اینکه 10 درصد نیاز آبی دریاچه از طریق سد ارس و سرریز سدهای استان تامین می شود، گفت: تغییر الگوی کشت، هوشمند کردن چاه های مجاز و بستن چاه های غیر مجاز و توسعه آبیاری نوین طرح هایی است که در راستای احیای دریاچه ارومیه اجرا می شود.
غلامرضا هاشمی با اشاره به اینکه طرح محدودیت کشت آبی (طرح نکاشت) در برنامه احیای این دریاچه است، گفت: در سالجاری به دلیل بارش های مناسب حوزه دریاچه اجرا نشد.
وی یاداوری کرد: با توجه به بارش های نسبتا مناسب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه و نیز رهاسازی های صورت گرفته از سدهای شهید کاظمی و رودخانه گدار به میزان 200 میلیون مترمکعب، میزان آب دریاچه ارومیه در حد مطلوب بوده و نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته فقط چهار سانتیمتر کاهش دارد.
دبیر شورای فرهنگی و اجتماعی احیای دریاچه ارومیه هم با اشاره به راه اندازی دفتر منطقه ای ستاد احیا و کارگروه برنامه ریزی و پایش، گفت: تمام پروژه های دستگاه های اجرایی در رابطه با احیای دریاچه در این کارگروه رصد می شود.
خلیل ساعی با بیان اینکه کارگروه برنامه ریزی و پایش به مرکزیت دانشگاه صنعتی شریف و با همکاری دانشگاه های تبریز و ارومیه فعالیت می کند، افزود: این کارگروه وظیفه بررسی روند اجرا و بررسی میزان اثربخشی طرح های نجات دریاچه که به تصویب هیات وزیران رسیده است را به عهده دارد.
*** پل دریاچه ارومیه بازنگری می شود ***
وی با اشاره به اینکه یکی از مصوبات 26 گانه احیای دریاچه ارومیه، بررسی میزان اثرات پل میان گذر دریاچه (پل شیهد کلانتری) است، گفت: این موضوع توسط اداره کل محیط زیست در دست برسی است و چنانچه لازم باشد بر اساس یافته های مطالعاتی در خصوص این پل اقدامات عملی صورت خواهد گرفت.
ساعی با اشاره به ضرورت گردش آب برای کاهش تبخیر، گفت: ممکن است قسمتی از پل پایه سازی مجدد شود تا آب دریاچه به خوبی گردش داشته باشد.
به هر حال با توجه به برداشت سالانه 70 درصد آب ذخیره شده دریاچه در صورت تداوم این روند خشک شدن کلی دریاچه غیرقابل پیشگیری خواهد بود.
از اینرو همراهی بهره برداران حوزه دریاچه در این رابطه ضروری است.
هر چند نقش این دریاچه در معیشت کشاورزان چشمگیر نیست و اعلام آمادگی فائو برای مشارکت در اجرای طرح های نجات، نشانگر تاثیر این دریاچه در تامین خوراک مردم منطقه است، ولی باید درنظرداشت محدود نشدن کشت، تبعات جبران ناپذیری خواهد داشت.
حجم آب دریاچه ارومیه در مساحت 5822 کیلومتر مربع و باعمق متوسط 5/4 متر بالغ بر 31 میلیارد مترمکعب تخمین زده می شود.
حوضهٔ آبریز دریاچه ارومیه با 51٬876 کیلومتر مربع حدود سه درصد مساحت کشور را تشکیل می دهد.
این حوضه با داشتن دشت هایی مانند دشت تبریز، ارومیه، بناب، مهاباد، میاندوآب، نقده، سلماس، پیرانشهر، آذرشهر و اشنویه، یکی از کانون های ارزشمند فعالیت کشاورزی و دامداری در ایران به شمار می رود.
طرح احیای دریاچه ارومیه یک برنامه اجرایی با دوره 10 ساله است که در آن پروژه ها با اولویت بندی و زمانبندی مشخص توسط دستگاههای اجرایی مربوطه اجرا می شود.
هدف اصلی این طرح بازگشت تراز آب دریاچه ارومیه به شرایط اکولوژیک آن یعنی 1274.1 است.
تراز اکولوژیک دریاچه ارومیه 1274.1 متر و تراز فعلی آب دریاچه ارومیه حدود 1270.64 متر از سطح آبهای آزاد است.
دریاچهٔ ارومیه بزرگترین دریاچهٔ داخلی ایران و دومین دریاچهٔ آب شور دنیاست و آب آن از رودخانه های زرینه رود، سیمینه رود، تلخه رود، باراندوز، شهرچای، نازلوچای و زولا تغذیه می شود.
گزارش از: پرویز انصاری