امروز کارون آن کارون خروشان گذشته نیست؛ آن کارون بزرگی که جلگه خوزستان را با آبدهی‌های سالانه‌اش پر از حیات می‌کرد؛ آبگیر، تالاب، علفزار و کشتزارهای وسیع ایجاد می‌کرد و مردم حتی فکر نمی‌کردند که زمانی برسد آن آب گیرها و علفزارها نباشند و جای آنها را کلماتی مانند «ریزگرد» و «ریزمرگ» بگیرد و خوزستان از بی‌آبی به کانون تولید ریزگرد داخلی تبدیل شود.
بخش اصلی سرچشمه‌های دائمی کارون که حتی در فصل تابستان هم آب دارند از غار یخی چما و یخچال‌های طبیعی زردکوه بختیاری در منطقه کوهرنگ سرچشمه می‌گیرند و این سرشاخه بزرگ کارون با پیوستن چشمه‌های فروان و آبشار شیخ علیخان در کوهرنگ ادامه مسیر می‌دهد تا بزرگ‌ترین چشمه آب شیرین و چشمه کوهرنگ نیز به آن بپیوندد و این آب‌ها با خلقتی حکیمانه به جلگه حاصلخیز جنوب غربی یعنی خوزستان و کارون جاری می‌شدند.
کاهش آورد آب رودخانه کارون
یک کارشناس مسائل محیط زیست می‌گوید: تفکر انتقال آب برای کشاورزی در دوران صفویه شکل گرفت و با تلاش‌هایی در کوهی بنام کوه کارکنان» در کوهرنگ با تلاش فراوان پیگیری شد اما به ثمر نرسید چراکه امکانات بشر در آن زمان نمی‌توانست کارون را به زاینده‌رود تزریق کند تا اینکه با مطالعاتی که بعد از جنگ جهانی دوم شکل گرفت منجر به احداث تونل اول کوهرنگ در سال 1332 شد و اولین انتقال آب سرشاخه‌های کارون برای کشاورزی و صنعت شکل گرفت درحالی‌که این‌همه هزینه برای انتقال آب کاری کاملاً غیراقتصادی بود و با تونل اول کوهرنگ آب سرچشمه‌های کارون از غار یخی چما تا آبشار شیخ علیخان و چشمه بزرگ کوهرنگ همه به زاینده‌رود تزریق شد تا کشاورزی در اصفهان گسترش چشمگیر یابد.
کرامت حافظی می‌افزاید: در سال 1368 باقیمانده آب کوهرنگ با تونل دوم کوهرنگ به زاینده‌رود تزریق شد و پس آن باوجود کاهش چشمگیر کارون به علت تغییرات اقلیمی تونل سوم کوهرنگ از دهه 70 هجری شمسی وارد فاز اجرا شد تا باقیمانده آب تونل‌های اول و دوم کوهرنگ به‌طور کامل از کارون و خوزستان دریغ شوند.
وی می‌گوید: در آن سال‌ها که انتقال آب‌های کارون انجام شد آورد آب کارون بیش‌ازحد نرمال آن (حدود 20 میلیارد مترمکعب) بود و تا 36 تا 40 میلیارد مترمکعب می‌رسید اما امروز آورد آب کارون بسیار کمتر شده و در برخی سال‌ها به نصف و یک‌سوم و یک‌چهارم حد نرمال رسیده است.
حافظی می‌افزاید: آورد کارون از مجموع سرشاخه و از کل سرچشمه زاگرس به زیر 10 میلیارد مترمکعب و حتی گاهی حدود 5 میلیارد مترمکعب رسیده است و هرسال هم بدتر از سال قبل می‌شود به‌طوری‌که امسال حتی سدهای کارون در حال خروج از مدار تولید برق هستند و جزایر جدید در مقطع اهوازِ رود کارون شکل گرفته است و این فاجعه‌ای هولناک را برای خوزستان به وجود آورده است.
انتقال آب از 6 سرشاخه کارون
وی عنوان می‌کند: با این وجود تاکنون شش سرشاخه از سرشاخه‌های کارون به‌طور کامل انتقال‌یافته است و حتی در طول زمان دو دهه ساخت تونل سوم کوهرنگ دو سرشاخه دیگر یعنی تونل چشمه لنگان (از سال 84) و تونل خدنگستان (از سال 92) آب بیشتری را به زاینده‌رود آن‌هم برای صنایع آب بر و برای غیر شرب انتقال داده‌اند.
این فعال محیط‌زیست بیان می‌کند: جمعاً ۴ انتقال آب به مسیر زاینده‌رود و ۲ انتقال آب هم به مقاصد دیگر مانند کوچری گلپایگان قمرود (از سال ۹۵) و اراک (کمال صالح از سال ۹۰) در طول این سال‌ها بیش از یک میلیارد مترمکعب آب سرشاخه‌های کارون را انتقال داده‌اند که عموماً برای گسترش صنایع روزافزون، مسابقه افتتاح کارخانه‌های آب بر فلات مرکزی و گسترش کشاورزی غیراقتصادی که هزینه تولید محصولات آنها با افزایش هزینه‌های انتقال آب بسیار گران و غیراقتصادی شده است.
وی می‌گوید: این شرایط محیط‌زیستی کارون در بدترین تغییرات اقلیمی و کاهش شدید بارش‌ها و افزایش شدید گرما و ریزگردها پایین‌دست کارون یعنی خوزستان را به مرکز بحران‌های زیست‌محیطی تبدیل کرده است و قطعاً اولین اقدام باید تعطیل کردن تونل‌های ویرانگری مانند تونل سوم کوهرنگ باشد اما متأسفانه در این شرایط شاهد هستیم که نمایندگان مجلس در حال تصویب بودجه‌های کلان برای سد بیرگان (سد تونل سوم کوهرنگ) هستند و دولت نیز اصرار به بهره‌برداری هر چه زودتر این پروژه مرگبار برای کارون و خوزستان را دارد به‌طوری‌که مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اصفهان تأکید کرده است تونل سوم کوهرنگ تکمیل‌شده است و بالاخره پس از ۲۰ سال این پروژه به اتمام رسید، اما سد کوهرنگ سه ۲۶ درصد پیشرفت دارد که امیدواریم به کمک نمایندگان مجلس این پروژه تأمین هزینه شود».
انتقال باقیمانده آب کوهرنگ و بیرگان و قطع شریان آب زردکوه
این فعال محیط‌زیست عنوان می‌کند: تأکید به ساخت سد بیرگان (سد تونل سوم کوهرنگ) به معنی انتقال کل باقیمانده آب رودخانه کوهرنگ و بیرگان و قطع شریان آب زردکوه بختیاری از کارون و نابودی و مرگ کارون از کوهرنگ تا خوزستان، به‌طوری‌که هم‌اکنون با اتمام تونل سوم کوهرنگ و وجود ۸٫ دستگاه بزرگ پمپاژ امکان برداشت آب کوهرنگ تا 60 میلیون مترمکعب فراهم است اما با ساخت سد این تونل کل آب باقیمانده کوهرنگ انتقال می‌یابد و مسئولان چهارمحال بختیاری و خوزستان و دوست داران حیات ایران باید جلوی این اقدام را بگیرند چرا که فاجعه‌ای ابدی شکل خواهد گرفت و تأثیرات آن از منطقه حفاظت‌شده قیصری که سد بیرگان (تونل سوم کوهرنگ) در آنجا واقع‌شده تا کل مسیر کارون ادامه دارد.
امروز وقتی کارون را در مقطع اهواز بررسی می‌کنیم جز آب فاضلاب چیزی نیست و این شرایط در شهرهای پایین‌دست یعنی خرمشهر و آبادان بدتر است و حذف چشمه‌های دائمی کوهرنگ با افتتاح و بهره‌برداری سد تونل سوم کوهرنگ یعنی حذف آب در تابستان و نابودی کیفیت آب شرب از اردل چهارمحال بختیاری تا خوزستان؛ باید دانست که چشمه‌های دائمی کارون آب تابستان را تأمین می‌کنند.
شاید نسل ما آخرین نسلی باشد که بتواند محیط‌زیست خوزستان و کارون را نجات دهد و هرچند که خیلی دیر شده است اما باید جلو تونل انتقال آب کوهرنگ سوم و تونل‌های دیگر را که البته آنها به حد تونل سوم کوهرنگ پیشرفت نداشته‌اند را گرفت و نباید فرصت را از دست داد؛ آیا وجود ریزگردهای داخلی خوزستان؛ بیماری‌های تنفسی؛ بیماری‌های آمیبی وابسته به آب آلوده؛ نابودی کشاورزی و معیشت و حتی آب شرب زنگ خطر نیست و آیا مسئولان در توجیه انتقال آب‌های کارون همچنان می‌گویند کارون آب مازاد دارد؟
منبع: فارس
