يك نويسنده همداني با بيان اينكه راهاندازی کتابخانههای تخصصی کودک و نوجوان يكي از ضروريات فرهنگي در جامعه است، گفت: درمان ادبیات بیمار کودک و نوجوان نيز بايد جدي گرفته شود؛ معتقدم اين ادبیات باید به زبان خود بچهها نوشته شود تا برای آنها قابل لمس باشد.
به گزارش فارس از همدان، 18 تیرماه روز درگذشت مهدی آذریزدی، پدر ادبیات کودک و نوجوان ایران، در تقویم رسمی کشور به عنوان روز ادبیات کودکان و نوجوانان ثبت شده است.
کسانی که این روز را تعیین کردند به دنبال دستیابی به افقهای تازهای در زمینه ادبیات کودک و نوجوان در حوزه فرهنگی کشور بودند حال چقدر در طول این سالها به اهداف خود نزدیک یا دست یافتهاند باید از کارشناسان این حوزه موضوع را جستجو کرد.
اما آنچه در کنار بها دادن و توجه ویژه به این نوع ادبیات باید مورد برسی قرار گیرد ایجاد فرهنگ کتابخوانی آن هم کتابهایی ایرانی مأنوس با هویت ملی و فرهنگی و هنر این سرزمین در میان کودکان و نسلهای آتی است.
آموزش و پرورش در مدارس باید برای این امر پیشقدم بوده و برنامههای منسجم و منظمی را در پیش بگیرد و با کمک نهادهای مربوطه در امر کتاب و کتابخوانی در کتابخانههای مدارس را بر روی دانشآموزان باز کند.
مسئولان حوزه فرهنگ و ادبیات کشور هم باید با پرهیز از جناحبازی و اعمال سلیقههای شخصی قفسههای کتابخانهها را پر از کتابهای شایسته فرزندان این مرز و بوم چون کتابهای خوب برای بچههای خوب کرده و در انتقال فرهنگ و هویت ایرانی به نسلهای آینده بیش از این کوشش کنند.
در این راستا توجه به نویسندگان و دست به قلمان حوزه ادبیات کودک و نوجوان نیز باید به جد مورد بررسی قرار گرفته و نگاه مهربانانهای به آنها شود.
این روز فرصت مناسبی است تا به سراغ نویسندگان و صاحبنظران در حوزه ادبیات کودک و نوجوان رفته و پای درد دل آنها بنشینیم، از این رو به سراغ معصومه ابراهیمیهژیر، دانشجوی دکترای ادبیات فارسی، عضو بنیاد ملی نخبگان، دارنده مدال برنز پژوهشگران ایرانی، دارنده بیش از 30 مقاله علمی، پژوهشی، تخصصی و بینالمللی در زمینه ادبیات داستانی کودک و نوجوان، ادبیات پایداری و مقاومت و ادبیات معاصر، روانشناسی، استاد دانشگاه باهنر و نویسنده کتاب عاطفه جنگ (در زمینه ادبیات پایداری) رفته و گفتوگو کردیم.
*فارس: در مورد ادبیات کودک و نوجوان و اثرگذاری آن بفرمایید.
ابراهیمیهژیر: ادبیات کودک و نوجوان یک ادبیات عاطفی است که از قصههای عامیانه شروع و با افسانهها گسترش پیدا کرده است؛ البته در حال حاضر یک نگرش آموزشی و تربیتی برای رشد، پرورش و تربیت کودکان و نیز روانشناسی کودکان در آن وارد شده است؛ این نوع ادبیات در سال 1344 با تأسیس کانون پرروش فکری کودکان و نوجوانان در ایران جان تازهای گرفت و اکنون با توجه به روحیه حساس کودکان برای کودکان نوشته میَشود.
*فارس: آیا تفاوتی بین ادبیات کودک و نوجوان در ایران با سایر نقاط دیگر جهان وجود دارد؟
ابراهیمی هژیر: ادبیات کودک و نوجوان در دنیا و خارج از ایران دستخوش سیاست و سیاستزدگی دولتمردان این کشورهاست زیرا محور آنها حقوق بشر البته با معیار خودشان است، آنها معمولا ادبیات کشور ما را کمتر قبول دارند و علت جهانی نشدن ادبیات این است که دائم باید با معیارهای حقوق بشر مد نظر آنها سنجیده شود.
*فارس: آیا میتوان از این نوع سبک ادبیات برای انتقال فرهنگ و هویت ایران و ایرانی به نسلها آینده استفاده و برنامهریزی کرد؟
ابراهیمیهژیر: قطعا باید یکی از اهداف و تفکرات در ادبیات کودک و نوجوان توجه و انتقال هویت و فرهنگ اصیل ملی ایران در هر قالبی چون شعر، داستانهای کوتاه و بلند، رمان و طنز با زبان کودکان و نوجوانان باشد البته اگر سری به کتابفروشیها بزنید متأسفانه کتابهای بازاری را با رنگ و لعاب و جلد و جنس شکیلی در قفسههای آنها میبینید که گاهی حتی هیچ فکری در آن دیده نمیشود و تنها برای کسب درآمد نوشته و چاپ شدهاند؛ این نوع کتابها و چاپ و توزیع آن یک آفت بزرگ برای حوزه ادبیات کشور است.
فارس: بفرمایید چه مشکلات و ضعفهایی در ادبیات کودک و نوجوان وجود دارد؟
ابراهیمیهژیر: به نظرم یکی از مشکلات کشور در زمینه ادبیات کودک و نوجوان نبودن ترجمه کتابهای منتشر شده خودمان به زبانهای دیگر است و تنها کشورهای محدودی در اطراف ما به زبان ما اشراف دارند و این باعث شده ادبیات ما در جهان زیاد شناخته شده نباشد.
مشکل دیگر نداشتن رابطه قوی و پیگیرانه با مسئولان فرهنگی، هنری و ادبی کشورهای دیگر دنیاست؛ مسئولان و متولیان این حوزه در این زمینه ضعیف ورود و عمل کردهاند. هرچند بزرگان و آثار ادب و هنر این سرزمین چون مولوی، سعدی، حافظ و ... در اکثر نقاط جهان ترجمه و معرفی شدهاند اما در حال حاضر نویسندگان و کتابهای معاصر زیادی داریم که قلم و آثارشان در سطح جهانی بوده اما شناخته نشدهاند و در مورد آنها غفلت شده است.
*فارس:با توجه به آمار پایین کتابخوانی در ایران از نظر شما چه راهکارهایی برای علاقمند کردن کودکان و نوجوانان به مطالعه وجود دارد؟
ابراهیمیهژیر: به نظرم اولین راه تقویت و ایجاد علاقمندی خود والدین است، زیرا نگاه و توجه آنها به امر کتابخوانی مهم است، نکته بعدی راهاندازی کتابخانههای تخصصی کودک و نوجوان است که جز کانون پرورش فکری کودک و نوجوان و کتابخانه مرکزی در همدان جایی دیگر وجود ندارد.
درست است در همه کتابخانهها قفسههایی برای کتابهای کودک و نوجوان در نظر گرفتهاند اما این کافی نیست بلکه باید یک کتابخانه تخصصی صرفا برای خود بچهها با توجه به حساست و روحیات کودکانه آنها دایر شود که هرگاه مدارس و مربیان میخواهند بچهها را برای اردوی تفریحی یا درسی برای معرفی کتاب،کتابخانه و آموزش کتاب خوانی ببرند یک مکان شاد، مفرح و با دنیایی از کتابهای کودک و نوجوان وجود داشته باشد که بچهها از دیدن آن همه کتاب مختص به خودشان و در جایی که مخصوص خودشان است لذت ببرند.
قدم بعدی را آموزش و پروش میدانم که باید با جسارت در تربیت و پرورش نسلی خلاق و هنرمند قدم بگذارد و مربیانی خلاق تربیت کند نه مربیانی که صرفا به بچهها خوراک درسی بدهد؛ آموزش و پروش باید طوری طرح و برنامه داشته باشد که این جو سنگین اهمیت به رشتهها تجربی و ریاضی را در مدارس کمرنگ کرده و حتی به تقویت رشتههای انسانی و هنری بپردازد و کلاس فوق برنامه مدارس ما به سمت کارهای خلاقانه و هنری برود.
قدم دیگر درمان ادبیات بیمار کودک و نوجوان است؛ معتقدم این ادبیات باید به زبان خود بچهها نوشته شود تا برای آنها قابل لمس باشد؛ این موضوع میطلبد نویسنده این ادبیات خود کودک درونی فعال و یک تفکر خلاق داشته باشد.
باید دید آیا کشور ما فقط پزشک و مهندس میخواهد و نیازی به هنرمند، نقاش، شاعر، بازیگر و ...ندارد؟ در حالی که انتقال فرهنگ، اصالت، مذهب و هنر از هر سرزمینی توسط هنرمندان، شاعران و نویسندگان آن سرزمین صورت گرفته و میگیرد.
وقتی سیستم آموزشی کشور از مدارس تا دانشگاه نگاه هنری نداشته باشد برای خود بچهها و والدینشان هم این نگاه غلط جا میافتد و وقتی فرزندانشان میخواهند در یک رشته هنری فعالیت کنند واکنش تند نشان میدهند در حالی که باید نویسندگان، شاعران هنرمندان زیادی را در رشتههای مختلف تربیت کرده و به آنها توجه ویژه داشته باشیم زیرا این همین افراد میتوانند چون گذشتگان آثار عظیمی را خلق و ایران را به جهانیان معرفی کنند.
*فارس: چه اتفاقی باید در حوزه ادبیات کودک و نوجوان انجام بگیرد؟
ابراهیمیهژیر: اول دایره مطالعات ادبیات کودک و نوجوان در دانشگاهها، در میان مربیان تربیتی و اساتید و در کل سیستم آموزش و پرورش و فرهنگی کشور باید صورت بگیرد. دوم اینکه از سیاستزدگی دور باشد، سوم اینکه فقط برای کودکان و با زبان کودکان نوشته شود، شخصیت داستان از جنس، روح و فکر کودک باشد و با قوه تخیل او همخوانی داشته و نویسنده شناخت کامل با روحیات کودک داشته باشد.
*فارس: نویسنده ادبیات کودک باید چه تخصص و مهارتی داشته باشد؟
ابراهیمیهژیر: نویسنده کودک و نوجوان باید روانشناسی کودک را فراگرفته باشد و مطالعه عمیق و گسترده بر روی تاریخ، هویت و فرهنگ کشور داشته و نیز اشراف کامل به داستانها و اسطورههای ایرانی داشته باشد، مثلا «بابای 9 سالگی» که 10-12 صفحه است، «مرغ شل»، «محله حاجی» در زمینه انقلاب به نویسندگی خانم ضرابیزاده بسیار زیبا هستند که ایشان ابتدا در زمینه کودک کار میکردند.
*فارس: کمی جزئیتر وارد ادبیات کودک و نوجوان شویم؛ از آنجا که شما در ادبیات پایداری هم تخصص دارید و کتاب نوشتهاید بفرمایید وضع ادبیات پایداری ما خصوصا برای کودک و نوجوان چگونه است؟
ابراهیمیهژیر: شکر خدا تقریبا در سه الی چهار سال گذشته پیشرفتهای خوبی در زمینه ادبیات کودک و نوجوان داشتهایم که البته تأکیدات رهبری در این زمینه بسیار مؤثر بوده است اما راه طولانی در پیش داریم.
بعد از جنگ جهانی دوم هزاران جلد کتاب در زمینه جنگ جهانی دوم نوشته و در سطح جهان توزیع و به زبانهای مختلف ترجمه شد. در کشور ما هشت سال جنگ از طرف دشمنان تحمیل شد و در کنار بزرگترها کودکان، نوجوانان و جوانان زیادی سختی، درد و رنج این جنگ ناعادلانه را لمس کردند اما دلاورمردانه با روح بلند، قلبی سرشار از ایمان به خدا و پر از معصومیت بچهگانه با جثه کوچک و سن کمشان وارد میدان کارزار شدند؛ حال ببینید که اهالی قلم، داستان، تألیف و ترجمه و کلا حوزه کتاب و نشر کشور در زمینه جنگ تحمیلی، دفاع مقدس مردمان این سرزمین از خاک و وطنشان از دیدگاه و زوایای مختلف به جنگ پرداختهاند و کتاب نوشته و آثار خود به جهانیان معرفی کردهاند.
این در حالی است که در کشورهای غربی در ادبیات کودک و نوجوانشان نباید موضوع جنگ برای افرد کمتر از 18 سال بیان شود اما ما فرماندهانی چون حسین فهمیده داشتهایم که فقط 13 سال داشت و این نوع فداکاری برای آنها قابل فهم نیست.
نویسندگان پایداری و حوزه مقاومت کشور باید قدمهای بزرگی بردارند، همان چیزی که مورد تأکید رهبر است و دشمن بسیار از آن هراس دارد، دشمنی که با سند 2030 به دنبال حذف این مطالب از کتاب درسی ما بود.
یکی از راههای تقویت ادبیات پایداری در کشور راهاندازی رشته ادبیات پایداری در دانشکدههای ادبیات سراسر کشور بوده و نیز تربیت دانشجویانی که بعد از فارغالتحصیلی از دانشگاه نویسندگان، مولفان و مربیانی انقلابی باشند، برای معرفی انقلاب و مقاومت این سرزمین قلم بزنند و بنویسند که بازار کتاب از آثار فاخر آنها اشباع شود.
البته لازم به ذکر است بگویم که دانشگاه شیراز رشته تخصصی ادبیات کودک و نوجوان را وارد کرده و اساتید بسیار قوی سالی یکبار در این دانشگاه جشنواره ادبی برگزار میکنند، دانشگاه کرمان نیز دارای رشته ادبیات پایداری است که همه اینها قدمهای خوبی بوده اما کافی نیست و باید در این زمینه بسیار سریع ورود و عمل کنیم.
*فارس: آیا غنی بودن ادبیات کودک و نوجوان میتواند باعث تقویت فیلم و فیلم نامهنویسی و ساخت انیمیشن در زمینه کودک و نوجوان شود؟
ابراهیمیهژیر: وقتی ادبیات کودک و نوجوان ما تقویت شود و به آن به طور ویژه پرداخته شود به تبع ما میتوانیم در زمینه فیلم نامهنویسی هم تقویت شویم و به دنبال آن در زمینه فیلم و انیمیشن برای کودک و نوجوان و یک ارتباط تنگاتنگی وجود دارد.
قوه بصری کودکان بسیار قوی بوده و دانستنیهای مصور را چه در قالب فیلم و نقاشی کتابها خیلی راحتتر و سریعتر فرا میگیرند ولی لازمه یک فیلم خوب داشتن فیلمنامه خوب و داستان خوب است پس در اینجا نقش ادبیات کودک و نوجوان مشخص میشود خصوصا در زمینه ادبیات پایداری که باید از تصویرهای زیبا، جذاب و خلاقانه برای کودک و نوجوان استفاده کرد.
*فارس: و سخن پایانی:
ابراهیمیهژیر: ان شاءالله در حوزه ادبیات کودک و نوجوان رو به افقی پیشرفت کنیم که با توجه به فرهنگ و هنر غنی کشورمان آثار ماندگاری از نویسندگان ایران بر جا بماند و در آثار خود حتما به روحیات کودکان کنشگر و خلاق توجه ویژه شود و نیز شاهد تربیت نویسندگان جوان و پویا در دانشگاهها و مراکز فرهنگی باشیم.