آداب و رسوم کردستان در «شه‌و چله»

به گزارش تابناک کردستان، آخرین برگ‌های پاییز امسال هم در حال ریختن است، پاییز را به روال هر سال با برگ‌های خزان و رنگارنش بدرقه می‌کنیم و به استقبال زمستان می‌رویم.

نزدیک به چندین هزار سال است که ایرانیان طبق سنت تاریخی طولانی‌ترین شب سال را به جشن می‌نشینند و خود را برای سوز و سرمای زمستان مهیا می‌کنند.

ریشه آیین شب یلدا به هزاره سوم و چهارم پیش ‌از میلاد برمی‌گردد مراسمات ویژه این شب در هر گوشه کنار ایران زیبا و هزار رنگ ویژگی‌های خاص خود را دارد.

شب یلدا را در کردستان «شه‌و چله» (شب چله) می‌نامند یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های شب چله در کردستان دورهمی‌های خانوادگی است که در خانه بزرگان صورت می‌گیرد.

جمع‌شد‌ن‌های دور کُرسی، درست کردن کالک ترش، دلمه‌ برگ مو و کلم، دولمه فلفل سبز و بادمجان، خشکبار و هندوانه  از غذاهای و میوه‌های مرسوم در این شب است.

شب یلدا در خانه کردستانی‌ها ویژگی خاصی دارد، کرسی‌نشینی به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از خانه‌ها در آغاز فصل سرد اعضای خانواده، از کوچک و بزرگ را دور خود جمع می‌کند، هر بار با تزئین آن و پوشاندنش با مواد غذایی و خوراکی‌های متنوع خاطرات خوشی را در ذهن اعضای خانواده برجای می‌گذارد.

حال و هوای بازار در شب چله

قبل از هر چیزی سری به بازار می‌زنم، از انواع میوه‌های رنگارنگ گرفته تا کالک ترش و تنقلات به عابرین چشمک می‌زنند، بازار سنندج شلوغ‌ترین ساعت خود را می‌گذراند اگرچه برخی قیمت‌ها سربه فلک کشیده، اما مردم در حال خرید هستند.

خرید شب چله برای بعضی‌ها رنگ و بوی دیگری دارد، چراکه باید برای تازه عروس خانواده شب چله ببرند از غذا و تنقلات و میوه گرفته تا کادوهایی که نزدیکان برای نوعروس تهیه می‌کنند.

رسم و رسومی که اگرچه امروز تغییرات زیادی پیدا کرده و به سمت تجمل و تجملگرایی رفته اما هنوز در بین مردمان این دیار از جایگاه خاص خود برخوردار است.

آمنه خانم می‌گوید: سال‌ها پیش این رسم و رسوم در عین سادگی انجام می‌گرفت خانواده داماد، قابلمه دلمه درست می‌کردند با تهیه مقداری میوه و اجیل و البته کادویی در حد وسع راهی خانه عروس خانم می‌شدند اما الان روال بسیار متفاوت است تا جایکه برگزاری این رسم هزینه زیادی را به خانواده‌ها تحمیل می‌کند.

واقعا رسومی که قبلا داشتیم در عین سادگی بسیار ارزشمند و دلچسپ بودند، کاش به همان دوران باز می‌گشتیم الان مردم تنها به فکر تجمل و تجمل‌گرایی و پخش آن در فضای مجازی هستند.

خانواده‌ها قبلا بیشتر در کنار هم جمع می‌شدند و همین صفا و صمیمیت موجب می‌شد از حال روز هم خبر داشته باشیم و اگر هم مشکل و گره‌ای در مسیر زندگی یکی بود دیگران کمر همت می بستند و باز می‌کردند اینکه شرایط اقتصادی در این گسست‌ها تاثیرداشته قابل انکار نیست اما نباید همه چیز را پای این مشکل بگذاریم.

شاید اگر کمی از کلاس گذاشتن‌های الکی دست برداریم بخشی از این مشکلات حل می‌شود، می‌شود در عین صمیمیت شب چله را تنها با یک غذای ساده دور هم گذارند!

کا محمد از میوه‌فروشان در هسته مرکزی شهر هم می‌گوید: شب چله از گذشته دور تا امروز همواره به عنوان یکی از آیین‌ها و سنت‌های دیرنه در میان مردمان کردستان جایگاه قابل توجهی داشته است.

هر سال چند ماهی مانده به شب چله کالک ترش می‌اندازیم و چند روز قبل از شب چله برای فروش به بازار می‌آورم که با استقبال بسیار خوب مردم قریب به اتفاق آن را به فروش می‌رسانم.

یلدا به رسم خانه پدری

 شب یلدا تنها یک دقیقه ‌بلند‌تر از شب‌های دیگر است اما همین یک دقیقه موجب شده تا این شب هزاران بار بیشتر از دیگر شب در میان مردم، اقبال یابد سال‌های سال است که دخترها، پسرها، داماد و عروس‌ها و نوه‌ها شب یلدا دور هم جمع می‌شوند خانه را از سوت و کوری همیشگی نجات می‌دهند،بساط کرسی و تنقلات روی آن را چند روز قبل از شب یلدا را در پذیرایی بپا می‌کنم.

خوشبختانه زندگی در بافت قدیمی شهر و بزرگ شدن بچه‌ها در این محلات موجب شده رسوم قدیمی را حفظ کنند حتی نوه‌ها هم پای ثابت این بزرم هستند دعواهای نوه‌های کوچکتر سر اینکه کدامشان کجای کرسی بنشینند دیدنی است.

دلمه برگ مو

غذای شب یلدا امروز هم به رسم گذشته در کردستان دلمه برگ مو و کلم است، که به همراه دخترها و عروس‌ها از شب قبل آماده می‌شود، پچیدن دلمه و گذاشتن گوشت در لایه‌ لایه آن به صورت دست جمعی انجام می‌گیرد بعد از آن هم، رب انار و شیره‌ انگور، دوغ، ماست، روغن و کره محلی، پیاز را برای گذاشتن سرسفره یلدا اراسته می‌کنیم.

چند ماه قبل از زمستان هم خوشه‌های انگور را در زیرزمین نخ کرده و از سقف آویزان می‌کنیم و به این ترتیب «ئه‌‌نوو» شب چله را خودمان در منزل تهیه می‌کنیم.

کالک ترش، هندوانه، انگور، انار، سیب، پرتقال، موز، کیوی، که نشانه تندرستی، فراوانی، برکت و شادی بوده از میوه‌های پای ثابت شب‌های یلدا در کردستان است ما هم بر اساس همین رسم هرچه دست بدهد را می‌خریم و روی کرسی می‌گذاریم.

 بعد از صرف شام، کالَک ترش‌ها قاچ می‌شود، بوی ترشی فضای خانه را در بر می‌گیرد و عجب می‌چسبد این ترشی خشمزه بعد از خوردن غذای چرب و سنگین شب چله!

در گذشته‌های نه چندان دور شب‌های یلدا بعد از صرف شام نوبت به خوردن خشکبارهای مادبزرگ شنیدن داستان‌های پدربزرگ‌ها زیر کرسی می‌رسید، داستان‌هایی که ساعت‌ها بزرگ و کوچک را سرگرم می‌ساخت و بعد از آن هم نوبت به بازی محلی می‌رسید.

بازی‌های «شه‌و چله» کردستان

جوراب بازی یا به زبان کُردی "گوروا بازی" پای ثابت بازی‌ها و سرگرمی‌های شب چله در کردستان است، بعد از بازی نوبت به بازی دوز با "چوز" در کُردی که شکل سنتی این بازی امروزی بود و با نخود و لوبیا انجام می‌شد؛ می‌رسید.

همزمان که دو نفر مشغول بازی دوز بودند، دو نفر از اعضای خانواده روی کُرسی مشغول مچ انداختن بودند؛ بعد از همه این‌ها دوباره آرام دور کُرسی می‌نشستیم، مادر بزرگ یا پدربزرگ چیستان یا به اصطلاح کُردی "مه‌ته‌ل" مطرح می‌کرد و هرکسی در تکاپوی یافتن جواب بود.

کشتی گرفتن و یا "زوران بازی" از دیگر آداب و رسوم شب چله در کردستان بوده است رسومی که البته امروز دیگر اثری از آنها باقی نمانده و چرخ روزگار گرد فراموشی برآنها انداخته است و گرامیداشت این شب به ارسال پیامکی در فضای مجازی به دوستان و نزدیکان خلاصه شده است.