آیت قیصربیگی تحلیل گر مسائل اجتماعی در یادداشتی مردم استان ایلام را به آتش سوزی های فصل تابستان هشدار داده است و گفته تابستان است، مواظب ریه های زمین باشیم!
آیت قیصربیگی تحلیل گر مسائل اجتماعی در یادداشتی مردم استان ایلام را به آتش سوزی های فصل تابستان هشدار داده است و گفته تابستان است، مواظب ریه های زمین باشیم!در این یادداشت آمده است: به درازای تاریخ بلایای طبیعی مختلفی در گذر زمان در این سرزمین کهن رخ داده است و قاعدتا بایست آن تجربه ها امروز ما را در اصل مدیریت بحران ارتقا داده باشد.
اما گویی درس هایی که بایست از آن شرایط آموخته گردد به دست فراموشی سپرده می شود تا دوباره گذر زمان ما را به حادثه ای دیگر منتقل کند و باز کاسه چه کنم چه کنم دست بگیریم! از این رو می طلبد که بحث مدیریت بحران در کشور حادثه خیزی چون ایران با حساسیت بیشتری دنبال شود.
اما در اینجا، در غربی ترین نقطه ایران یعنی ایلام جایی که چند وقتی است شاهد بلایای طبیعی مختلفی هستیم بحث مدیریت بحران را داغ داغ کرده است. ایلام این دیار باستانی از دیرباز به سبب بلایای طبیعی فراوان بعنوان سرزمین حادثه ها شناخته می شود.
در سال گذشته در این منطقه از کشور به فواصل خیلی نزدیک شاهد بلایای طبیعی گسترده ای چون هجوم گسترده ریزگردها، زلزله، سیل و آتش سوزی جنگل های و مراتع بوده ایم.
از این رو تیم مدیریت بحران استان در سال گذشته یکی از جدی ترین آزمون ها را در طول تاریخ بلایای طبیعی تجربه کرد برای رویارویی با چنین حوادثی ضمن اینکه نیازمند نیروی انسانی متخصص در امر مدیریت بحران بودیم، به وسایل سخت افزاری و نرام افزاری متناسب با حادثه نیز احتیاج داشتیم.
با این حال و علیرغم کمی و کاستی های فراون در ابزارآلات لازم برای مقابله با بلایای طبیعی در استان، خوشبختانه با مدیریت صحیح تیم بحران استان از خسارت های جانی و مالی فراوانی جلوگیری شد با این حال با فرا رسیدن فصل گرما زنگ ها بر فراز جنگل های زاگرس برای تیم مدیریت بحران به صدا درآمده و تمهیدات ویژه ای برای محافظت از جنگل و مراتع در استان ایلام در نظر گرفته شده است.
در روزهای گذشته شاهد تشکیل جلسه شورای راهبری مدیریت بحران این استان با حضور رئیس سازمان جنگل ها و مراتع کشور و مدیران ارشد کشوری و استانی به ریاست استاندار بودیم.
در این جلسه قول ها و وعده های خوبی از جمله خرید چند دستگاه پهباد شناسایی، یک دستگاه بالگرد و دیگر ابزار آلات مورد استفاده در اطفای حریق جنگل ها و مراتع داده شد.
همچنین در روزهای اخیر شاهد اجرای مانور اطفای حریق منطقه ای کشور با حضور تیم های امداد و نجات استان های کرمانشاه، کردستان، خوزستان و ایلام بودیم.
مجموعه این اقدامات نشان از جدی گرفتن اصل پیش بینی و پیشگیری در بحث مدیریت بحران توسط استاندار ایلام و تیم مدیریت بحران استان است.
در استان ایلام بالغ بر 642 هزار هکتار جنگل و 746 هزار هکتار مرتع وجود دارد و آتش سوزی سالانه حدود 330 میلیارد تومان (چیزی بیشتر از بودجه سالانه استان ایلام) خسارت در این مناطق برجای می گذارد.
سال گذشته آتش به جان طبیعت زیبای این منطقه افتاد و یکی از تلخ ترین صحنه ها را در جنگل های وسیع غرب کشور به ثبت رسید جایی که شاهد هوار بلوط های سرخ در میان شعله های آتش شدیم که دل هر بیننده ای را به درد می آورد در چنین شرایطی تیم مدیریت بحران استان بدون وسایل و تجهیزات لازم و با دستان خالی و البته با کمک مردم به جنگ آتش رفتند.
در این آتش سوزی های گسترده و بی سابقه امکانات کافی در دسترس نبود به طوری که در یکی از این حوادث وقتی در مناطق سخت و صعب العبور کوه های زاگرس طعمه حریق شدند و مدیر بحران استان تقاضای بالگرد برای خاموش کردن آتش می کند سازمان هلال احمر کشور اصل فوریت زمان را در مدیریت بحران نادیده می گیرد تا در گیر و دار تشریفات اداری نتوانیم به موقع از بالگرد آب پاش استفاده کنیم و خسارت زیادی بر جنگل های زاگرس وارد شود.
طبق آمار منتشر شده از سازمان جنگل ها و مراتع کشور در سال 94 در استان ایلام حدود 71 فقره آتش سوزی در سطح 1328 هکتار جنگل و مرتع رخ داد که این رقم نسبت به سال 93 با 39 فقره آتش سوزی در سطح 288 هکتار افزایش محسوس و معناداری داشته است.
آنچه که در این میان عجیب به نظر می رسد افزایش تعداد حریق ها و جهش معنادار سطح آتش سوزی ها در سطح جنگل ها و مراتع استان است.
سئوالی که اینجا مطرح می شود این است که چه عامل یا عواملی باعث افزایش تعداد آتش سوزی ها با این گستره وسیع شده است؟
از آنجا که بیش از 95 درصد عامل آتش سوزی ها در کشور توسط عامل انسانی است لذا در اینجا برای جواب دادن به این سوال ابتدا باید به عوامل مرتبط با جنگل ها و مراتع پرداخت.
1- تفریح کنندگان؛ از دیرباز مردم استان ایلام بخصوص در مناطق جنگلی روزهای تعطیلی اوقات خود را در دامان طبیعت و جنگل ها سپری می کنند. اگرچه گاهی اوقات شاهد آتش سوزی بر اثر غفلت اینچنین افرادی در دامن طبیعت می شویم اما از آنجا که این افراد از مواهب طبیعت استفاده مفید می کنند مسلما نسبت به آن مسئولیت پذیری نیز دارند.
از آن گذشته این روند حضور مردم در طبیعت از دیرباز وجود داشته و تنها مختص به چند سال اخیر نمی شود با این حال نباید از این نکته غافل شد که یکی دو سالی هست که منابع طبیعی و محیط زیست شروع به محصور نمودن جنگل ها و مراتع کرده اند در این راستا اغلب راه های منتهی به جنگل مسدود شد البته این عمل با اعتراض تفریح دوستان مواجه شده است.
2- کبابی ها و رستوران داران؛ امروزه یکی از مصارف اصلی کبابی های سطح شهر ها مصرف ذغال آن هم از چوب درختان بلوط است این رویه باعث خسارت ها و صدمات جبران ناپذیری به جنگل های زاگرس در استان ایلام زده است.
با این حال مدت یکی دو سال است که دستگاه های ذیربط با متخلفان برخورد می کنند البته شاید بهتر باشد که در این باره تدبیری اندیشیده شود و جایگزین ذغال برای استفاده کبابی ها و رستوران ها در نظر گرفته شود تا از طرفی بازار این دسته از افراد نیز کساد نشود.
3- دامداران؛ دامداران از آن دسته افرادی هستند که بیشترین ارتباط با جنگل ها و مراتع دارند بیشتر مراتع این مناطق در دل جنگل ها وجود دارد.
امروز سیاست منابع طبیعی و محیط زیست بر مسدود کردن راه دامداران و ممانعات از چرای دام آنها در این جنگل ها و مراتع است. این عامل باعث نارضایتی دامداران شده است.
در گذشته که این اتفاق نیفتاده بود خود دامداران در مقابل طبیعت و جنگل احساس مسئولیت می کردند اما با این وضعیت آنها نه تنها در مقابل جنگل ها احساس مسئولیت ندارند بلکه در مواردی مشاهده شده که در قبال آتش سوزی ها نقشی بی تفاوت داشته اند و گاهی در نقش مضمون ظاهر شده اند.
4- کشاورزان؛ کشاورزان روستایی بخصوص در دامنه کوه ها نیز بیشترین ارتباط با جنگل ها دارند مجاورت زمین های کشاورزی با منابع طبیعی گاهی باعث تداخل زمین ها با منابع ملی شده که این موضوع باعث واکنش منابع طبیعی شده است.
در یکی دو سال اخیر منابع طبیعی سخت گیری هایی بر کشاورزان منطقه به بهانه کشت منابع ملی اعمال کرده به طوری که خواستار عدم کشت این زمین ها شده اند که این موضوع باعث دلخوری کشاورزان منطقه شده است.
این در حالیست که در بحث مدیریت بحران و حوادث غیر مترقبه مردم می توانند نقشی بی بدیل در پیشگیری و کنترل این حوادث داشته باشند.
حال اگر بخواهیم فرضیه ای برای پاسخ دادن به سوال مطرح شده در این مبحث بیابیم می توانیم این چنین بگوییم که احتمالا در جاهایی سیاست های منابع طبیعی و محیط زیست به بهانه حفظ منابع ملی در تقابل با خواست مردم بوده است، در آن مناطق بیشترین میزان اطفای حریق داشته ایم و از طرفی به جهت عدم همراهی مردم در کنترل حریق، گستردگی آتش سوزی معنا دار شده است.
با این اوصاف و در چنین شرایطی که امسال بارندگی های کم نظیری در استان ایلام اتفاق افتاده و این عامل باعث پوشش جنگل وار گیاهی در اقصی نقاط این دیار شده است، نیازمند تدابیر جدی تری در راستای حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست هستیم.
پر واضح است که در صورت غفلت و عدم آمادگی برای مقابله با آتش سوزی احتمالی با توجه به وضعیت غنی مراتع، مهار آن بسیار سخت و دشوارتر از سال گذشته خواهد بود.
قاعدتا انتظار این است که با توجه به تجربیات سال گذشته، تیم مدیریت بحران استان امسال با آمادگی بیشتری به جنگ و مقابله با آتش سوزی های احتمالی برود.
در حادثه آتش سوزی جنگل های زاگرس اگر مشارکت گسترده مردم آن هم در موقع شب و در ارتفاعات صعب‌العبور کوهای زاگرس نبود شاید حجم خسارات حاصله بسیار گسترده تر می شد و امروز باز نیازمند کمک و همکاری مردم در این زمینه هستیم و شاید لازم باشد در جاهایی مدیریت حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست را به مردم بسپاریم.
اگر یک بار دیگر به تعریف مدیریت بحران برگردیم متوجه خواهیم شد در حالیکه دو اصل اول و دوم از مهمترین اصول مدیریت بحران در هر زمان و مکانی هستند اما تجربه ثابت کرده که غالبا در این دو مرحله سرنوشت ساز ضعیف عمل کرده ایم.
فرآیند پیش بینی و پیشگیری در اصل مدیریت بحران همواره بر این نکته تاکید می کند که در یک منطقه حادثه خیز تیم مدیریت بحران علاوه براینکه تمهیدات لازم در صورت وقوع بحران را در کوتاه مدت در نظر گرفته باشد می بایست بصورت دراز مدت چنان زیرساخت های آن منطقه را استاندارد سازی بکند که اگر اتفاقی یا حادثه ای مشابه رخ داد بتوان از آن عوامل دست ساخته جهت کنترل بحران استفاده کرد.
اما ظاهرا از شواهد و قرائن چنین برمی آید که باید در اصل مدیریت بحران یک بازنگری بوجود آید. در تعریف جدید مدیریت بحران باید ساز و کارهای منطقه ای تعیین شود که سه اصل اساسی مدیریت بحران به طرز واقع گرایانه ای تحت پوشش قرار گیرند که در این راستا راهکارهایی ارائه می شود.
5- مدیر بحران، در کشور ما اغلب مدیران دستگاه های مختلف دارای حکم مدیر بحران دستگاه ذی ربط خود نیز هستند اما غالبا یا از مسولیت های مربوطه اطلاع ندارند و یا آن را جدی نمی گیرند.
واقعیت آن است که اگر چه مدیریت بر هر سازمان و ارگانی تخصص و تعهد خاص خود را می طلبد اما مدیریت بحران در آن دستگاه نه تنها کم اهمیت تر از مسئولیت جاری اشخاص نیست بلکه بسیار مهم تر و با اهمیت تر نیز خواهد بود.
چرا که مدیریت در مواقع بحرانی بسیار سخت تر و حساس تر از حالات عادی هست بنابراین، مدیر بحران در هر دستگاهی باید به موقع تهدید کننده ها را شناسایی کند و ضمن حفظ خونسردی خود بتواند مدیریت در شرایط سخت و دشوار را به درستی اعمال کند.
6- نیروی انسانی تیم مدیریت بحران؛ افرادی که بعنوان تیم مدیریت بحران مشخص شده اند نیز بایست از آموزش ها و مانورهایی لازم برخوردار باشند تا در زمان وقوع بحران بتوانند با خونسردی کامل در کمترین زمان ممکن وارد عمل شوند و نقش حیاتی خود را با دقت هر چه بیشتر به اجرا در آورند.
یکی از موضوعات اساسی در مبحث مدیریت بحران علاوه بر عدم تخصص نیروها در حوزه مدیریت بحران بحث کمبود نیروی انسانی هست.
بطور مثال در اداراتی چون محیط زیست و منابع طبیعی در شهرستان ها نیروی انسانی به حد کافی برای مهار بحران هایی از قبیل آتش سوزی وجود ندارد کما اینکه در حین اتفاقاتی این چنینی اگر کمک و مساعدت مردمی نباشد کنترل این حوادث عملا امکان پذیر نخواهد بود.
پیشنهاد می شود ادرات ذیربط برای حفاظت از منابع طبیعی و محیط‌زیست با تشکیل گروه های مردم نهاد، مردم را در این زمینه پای کار بیاورند.
7- ایجاد مانورها و کلاس های آموزشی تخصصی؛ کاملا روشن و مبرهن است که برای بالا بردن آمادگی در تیم مدیریت بحران تغییر نگاه از حالت انتزاعی به واقع نگری در رویکردهای برخورد با بلایای طبیعی لازم است.
برای آمادگی تیم مدیریت بحران در هر سازمان و ارگانی نیازمند تمرینات مختلف در قالب مانورهای تخصصی هستیم ایجاد ورزیدگی و مهارت در تیم مدیریت بحران باعث هماهنگی بیشتری می شود که این مهم هم افزایی را در تیم مدیریت بحران ارتقا می بخشد.
8- ابزار و وسایل مورد نیاز مدیریت بحران؛ بعد از آموزش نیروی انسانی متعهد و متخصص برای تیم مدیریت بحران عامل دوم که می تواند کارایی این نیروی انسانی را در حین مقابله با بحران کمک کند ابزار و وسایل مورد نیاز در این زمینه است.
قطعا سابقه مدیریت بحران به بلندی تاریخ شروع وقایع و بلایای طبیعی در طول تاریخ است به تناسب این پیشینه طولانی روش ها، رویکردها و ابزارهای مقابله با این بلایا نیز تغییر کرده و توسعه یافته است.
از این رو قاعدتا استانداردهایی در این زمینه وجود دارد و می طلبد برای مقابله با این بلایای طبیعی از این ابزارها و ادوات استاندارد شده استفاده شود.
9- پایش مداوم منابع طبیعی و محیط زیست در فصول گرم سال؛ پایش شبانه روزی در قالب کشیک های متعدد توسط دستگاه های ذیربط می تواند نقش مهمی در پیشگیری و کنترل آتش سوزی احتمالی داشته باشد.
پیشنهاد می شود که در فصول گرم سال تمهیدات لازم برای رصد کردن به لحظه مناطق جنگلی در دستور کار ادرات متولی قرار بگیرد.
برای این مهم می توان از نیروهای مردمی در مناطق مختلف نزدیک به جنگل و مراتع کمک گرفت.
مردم این دیار به طبیعت دلبستگی خاصی دارند و به یقین می توانند در گزارش به موقع آتش سوزی ها با شماره تلفن 1504 امداد جنگل و مراتع نقش مهمی در کنترل اطفای حریق ایفا نمایند.
با این همه تا مادامی که برخورد با بلایای طبیعی از حالت تئوریک و گفتاری خارج نشود و در عمل بطور جدی به آن پرداخته نشود عملا شاهد رویکرد مناسبی در مدیریت بحران نخواهیم بود تا کما فی سابق با هر اتفاق و بحرانی عوامل ثانویه وارد کار شود و خود ما را هم بحران زده نماید.
حال بطور خلاصه یک بار دیگر اصول اساسی مدیریت بحران را بازبینی می کنیم. بطور قطع اهتمام جدی تیم مدیریت بحران به این اصول هم در حیطه تئوریک و هم در مقام عمل می تواند راهگشا باشد.
الف - توجه به اصل اولیه بحران یعنی اصل پیش بینی و پیش گیری. اصل پیشگیری بهتر از درمان، یک اصل کاملا پذیرفته شده در تمامی عرصه ها است. آیا بهتر نیست که این همه صدمات و خسارت جبران ناپذیری که از عدم صحیح مدیریت بحران می بینیم، بیاییم آن را صرف پیش بینی و پیشگیری از این حادثه ها کنیم تا ضمن بازسازی مدیریت بحران در ابعاد مختلف، شاهد کاهش معنی دار هزینه ها باشیم.
ب - دقت و توجه کافی در حین بحران به اصل دوم مدیریت بحران برمی گردد. فوریت زمان در اصل دوم مدیریت بحران بسیار حائز اهمیت است.
اصل دوم به عملکرد تیم مدیریت بحران در حین بحران برمی گردد. در این مرحله دقت و سرعت مطمئنه در برخورد با عوامل و بلایای طبیعی بسیار مهم ارزیابی می شود کما اینکه رعایت این اصل بسیار مهم در نجات جان انسان ها و جلوگیری از خسارت و عوارض گسترده بسیار حیاتی و تاثیر گذار است.
ج - توجه جدی به اصل سوم مدیریت بحران یعنی سالم سازی و اصلاح زیرساخت ها. شاید اگر اصل آخر مدیریت بحران را کمی جدی تر باور کنیم دیگر در صورت تکرار بحرانی مشابه، هزینه های کمتری خواهیم پرداخت.
معمولا بعد از پایان هر حادثه و بحرانی فراموش می کنیم که حجم خسارت ها علاوه بر اینکه به دلیل عدم آمادگی در قبل و حین بحران بوده ناشی از عدم سالم سازی و عدم توجه به زیرساخت های مناسب برای تحمل چنین رخدادهایی بوده است.
جان کلام آنکه بعد از هر اتفاق و بحرانی دانش ما نسبت به آن اتفاق بالاتر خواهد رفت و اگر بخواهیم در مقام عمل آن بینش را نادیده بگیریم و به بازخورد های موجود توجه نکنیم شک نکنید در صورت تکرار همان اتفاق، هزینه های گزاف تری را نسبت به قبل خواهیم پرداخت.
بنابراین با انجام تمهیدات لازم از قبیل پای کار آوردن مردم در مقابله با حوادث غیر مترقبه ای چون آتش سوزی، استفاده از گروه های مردم نهاد، تشکیل انجمن های منابع طبیعی و محیط زیست در روستاها، تجهیز نیروی انسانی تیم مدیریت بحران به وسایل مربوطه، اجرای مانورهای مختلف برای مقابله با بحران، افزایش نیروی انسانی گشت و کنترل ادارات متولی حفاظت از منابع طبیعی و محیط‌زیست، پایش مداوم جنگل ها و منابع از طریق دوربین های مداربسته در سه ماهه تابستان و ... می تواند تا حدود زیادی در پیشگیری و کنترل اطفای حریق موثر باشد.
فراموش نکنیم که جنگل حرمت دارد و آن را ریه زمین می نامند، پس به حرمت حیاتمان همه وظیفه داریم که از این نعمت بزرگ خدادای محافظت کنیم./م
منبع:ایرنا
