در اواخر بهمن ماه سال گذشته بود که به صورت رسمی شیوع ویروس کرونا در ایران تایید شد. با توجه به تاثیراتی که شیوع این ویروس بر اقتصاد چین گذاشته بود می شد پیش بینی کرد که اقتصاد ایران نیز با چالش های جدیدی رو به رو خواهد شد.

به گزارش تابناک اقتصادی، تحریم های اقتصادی از یک سو و شیوع ویروس کرونا و تاثیر آن بر روی درآمدهای نفتی و مالیاتی از سوی دیگر باعث شد تا در همین 4 ماه ابتدایی سال، برخی کارشناسان پیش بینی کنند که بودجه دولت با کسری 150 هزار میلیارد تومانی رو به رو خواهد شد. البته مرکز پژوهش های مجلس طی گزارشی این رقم کسری بودجه را 180 هزار میلیارد تومان اعلام کرده بود که این موضوع با واکنش وزیر اقتصاد همراه شد. فرهاد دژپسند طی مصاحبه ای در مورخه 20 خرداد ماه سال جاری گفت: عبارت کسری بودجه درست نیست زیرا این کسری زمانی اتفاق می‌افتد که هزینه‌ها بر منابع و درآمدها پیشی گرفته باشد. وزیر امور اقتصاد و دارایی ادامه داد: اکنون در ابتدای سال قرار داریم و تنها پیش‌بینی عدم تحقق مطرح است و بر اساس پیش‌بینی ما عدد اعلامی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی صحیح نیست. وی تاکید کرد: برآورد ما نسبت به عدم تحقق درآمدها طی امسال آن هم در بدبینانه‌ترین شرایط ۱۴۰ هزار میلیارد تومان خواهد بود.

تامین 36 هزار میلیارد تومان از کسری بودجه دولت از محل اوراق بدهی

یکی از راهکارهایی که دولت و بانک مرکزی برای جبران کسری بودجه در نظر گرفتند، فروش اوراق بدهی بود. بانک مرکزی در مورخه 27 تیرماه سال جاری طی اطلاعیه ای در این باره اعلام کرد:

"این بانک در چارچوب اجرای عملیات بازار باز که در آن اعطای تسهیلات به بانک‌ها منوط به اخذ وثیقه است، به دولت کمک کرده تا کسری بودجه خود را از طریق انتشار اوراق بدهی و فروش آنها به بانک‌ها و نهادهای مالی غیر بانکی تامین کند.  در این روش که «حراج اوراق بدهی دولت» نام دارد، دولت از منابع موجود در  بازار پول تامین مالی و از مراجعه به بانک مرکزی و دریافت پول پر قدرت خودداری می کند. در این چارچوب تاکنون ۷ مرحله اوراق بدهی دولت حراج شده و حدود ۳۶ هزار میلیارد تومان کسری بودجه دولت از این محل تامین شده بدون آنکه نقدینگی جدیدی خلق شود. برنامه تامین مالی کسری بودجه دولت از طرق حراج هر هفته توسط بانک مرکزی برگزار می شود و اوراق دولت به بانک‌ها و نهادهای مالی غیر بانکی فروخته می شود. در این سازوکار بانک مرکزی حراج را برگزار کرده، دولت برنده حراج را مشخص، معامله در بازار سرمایه انجام و در نهایت وجه حراج به حساب خزانه​ واریز می شود".

به هر صورت انتشار و فروش اوراق بدهی یکی از راهکارهایی است که دولت می توانست برای جبران کسری بودجه خود به کار ببندد. اما پرسش این است که در شرایط فعلی آیا دولت راهکارهای دیگری را برای جبران کسری بودجه دارد؟ آیا انتشار و فروش اوراق بدهی بهترین راهکار ممکن برای تامین کسری بودجه می باشد؟ پیش بینی از میزان کسری بودجه در پایان سال 99 چقدر است؟

راهکارهای دیگر جبران کسری بودجه چیست؟ پیش بینی از میزان کسری بودجه در پایان سال 99 چقدر است؟

دکتر وحید شقاقی شهری عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی و کارشناس مسائل اقتصادی در گفتگو با خبرنگار تابناک اقتصادی گفت: سال 99، سال خاصی برای اقتصاد ایران است و هم اکنون در حال طی کردن یکی از مقاطع حساس تاریخی به لحاظ اقتصادی هستیم. وی گفت: چند اتفاق رخ داد که همه بر روی هزینه های دولت تاثیرگذار بوده است.

اولاً کشور درگیر ویروس کرونا شد که این ویروس با اینکه یک مولفه بهداشتی و سلامتی است اما به شدت بر روی اقتصاد کشور و دولت تاثیر گذاشت. ویروس کرونا هم هزینه های درونی و مالی را افزایش داد و هم بر تجارت تاثیرگذار بود.

ثانیاً تحریم ها علیه کشور وجود داشت و باعث شده بود که درآمدهای نفتی کاهش یابد و با شیوع ویروس کرونا و حاکم شدن رکود بر اقتصاد جهانی و کاهش تقاضا برای خرید نفت، این درآمدها بیش از گذشته کاهش یافت. به علاوه با شیوع ویروس کرونا و تعطیلی و نیمه فعال شدن بنگاه ها، درآمدهای مالیاتی دولت نیز کاهش یافت.

ثالثاً اتفاق دیگری که رخ داد موضوع نوسانات نرخ ارز بود که دلایل مختلفی داشت و این نرخ از پیش بینی ها فراتر رفت. همچنین باید به این نکته اشاره کنم که در آبان ماه نیز با توجه به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، کشور با شرایط خاصی رو به رو خواهد شد.

رابعاً قرار بود که در سال گذشته اصلاحاتی در نظام بودجه ریزی انجام دهیم که این اتفاق عملا رخ نداد و نظام بودجه ریزی با همان روند گذشته و با محوریت افزایش هزینه های جاری ادامه پیدا کرد.

خامساً در شرایط فعلی و به دلیل بار تورمی که وجود دارد همه از دولت انتظار دارند که به نحوی حمایت های بیشتری را از بنگاه ها، فعالان اقتصادی، دهک های کم درآمد و ... انجام دهد.

وحید شقاقی شهری ادامه داد: همه اتفاقات فوق باعث شد که رفته رفته کسری بودجه دولت بیشتر شود و برآوردهای اولیه حکایت از 140 تا 150 هزار میلیارد تومان کسری بودجه دارد.

وی افزود: با این شرایط باید به هر حال فکری به حال تامین مالی برای دولت کرد. عضو هیات علمی دانشگاه خورازمی گفت: برای تامین مالی چند راهکار وجود دارد و در شرایط کنونی بین بد و بدتر باید بد را انتخاب کنیم که کمترین هزینه را هم در پی داشته باشد.

شقاقی شهری در مورد راهکارهای تامین مالی گفت: اول اینکه در سال جاری بازار سرمایه مورد استقبال مردم قرار گرفت. به نظر دولت باید از این فرصت استفاده کند و شرکت های دولتی را در این بازار عرضه کند و از این طریق منابع درآمدی را کسب کند. به مانند عرضه صندوق های ETF ای که دولت انجام داد و از محل عرضه اولین صندوق ETF حدوداً 6 تا 7 هزار میلیارد تومان درآمد کسب کرد. البته با توجه به سوددهی بالای صندوق اول، احتمالا صندوق های بعدی با استقبال های بیشتری از سوی مردم همراه شود.

این راهکار، یک راهکار مثبتی است و هم می تواند به بازار سرمایه عمق ببخشد و هم می تواند به مردمی سازی اقتصاد کمک کند. دولت همچنین می تواند در کنار این صندوق های ETF بخشی از شرکت های خود را به صورت مستقیم و بدون تخفیفاتی که در صندوق های ETF در نظر گرفته است، در بازار سرمایه به فروش برساند. پیش بینی این است که اگر دولت این راهکارها را در بازار سرمایه دنبال کند شاید بتواند حداقل 40 تا 50 هزار میلیارد تومان درآمد کسب کند.

دوم اینکه بخشی از این کسری بودجه را دولت می تواند با گسترش پوشش مالیاتی و اجرای پایه های مالیاتی فعلی و یا تصویب پایه های مالیاتی جدید جبران کند. سوم اینکه دولت می تواند به سمت مولدسازی دارایی های خود گام بردارد.  

دولت کلی اموال مازاد دارد که بلااستفاده مانده است و بخشی را می تواند بفروشد و بخشی را می تواند مولد کند. مثلا بخشی از زمین های دولتی بلااستفاده می باشند و دولت می تواند این زمین ها را قالب بورس مسکن و زمین عرضه کند.

چهارم اینکه دولت می تواند همین موضوع انتشار و فروش اوراق بدهی را دنبال کند که من زیاد بر روی این راهکار تاکید ندارم. دلیل هم این است که با رشد بازار سرمایه و بازدهی که از این بازار کسب می شود، تمایلی آنچنانی برای عموم مردم جهت خرید این اوراق وجود نخواهد داشت و صرفاً شاید بانک ها آن هم به صورت دستوری این اوراق را خریداری کنند.

این کارشناس مسائل اقتصادی گفت: در شرایطی که بازار سرمایه موقعیت خوبی را برای کسب درآمد ایجاد کرده است، رفتن به سمت انتشار و فروش اوراق بدهی شاید فرصت استفاده از بازار سرمایه را از دولت بگیرد. دولت باید برای تامین مالی اولویت را بر روی بازار سرمایه قرار دهد.

 شقاقی شهری تصریح کرد: از هم اکنون قطعا دولت باید برای اصلاح نظام بودجه ریزی تلاش کند، چون ممکن است نیمه دوم سال جاری یا سال آینده شرایط بدتر شود.

عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی گفت: بدهی خارجی دولت کم است و از نظر بدهی داخلی نیز حدود 40 درصد تولید ناخالص داخلی دولت بدهی دارد که باز هم رقم اندکی است. در دنیا این رقم بالای 70 تا 80 درصد می باشد. نکته اینجاست که در دنیا از بدهی به منظور توسعه زیرساخت ها استفاده می شود اما متاسفانه در کشور ما دولت از بدهی برای جبران هزینه های جاری استفاده می کند. خطری که در کشور ما ملموس است این است که اوراق بدهی برای جبران هزینه های جاری چاپ می شود.

وی در مورد پیش بینی خود از کسری بودجه در سال جاری گفت: پیش بینی همین حداکثر 150 هزار میلیارد تومان خواهد بود و رقم کسری بودجه از این مقدار بیشتر نخواهد شد.